Tregim nga Lara Vapnyarç
Sashë- shurdhqorri, hyri në jetën tonë, pak ditë pasi Olga ra në dashuri me të. Olga është shoqe e nënës time. Unë e njoha Olgën kur qeshë e vockël fare, pra, pothuaj në të njëjtën kohë kur kam njohur edhe nënën time. Kam luajtur me Olgën qysh fëmijë, kam qeshur me të, kështu që dora dorës, mund të thuhet se përveçse shoqe e mamasë, ajo u bë dhe shoqja ime.
Olga ishte një femër e bukur, madje, mund të them, edhe më e bukur nga mamaja. Ka patur gjithmonë një trup të lakuar, të gjatë, flokë të zinj pis e të plotë që, ashtu të lëshuar siçni mbante, i arrinin deri tek mesi. Edhe unë me mamanë i kishim flokët e zinj si të Olgës, por ndërsa tanët ishin gjithmonë rrëmujë, të hollë, të zakonshëm, flokët e Olgës i mbeteshin ndër mend gjithkujt. Ajo jetonte në një qytet të vogël në Detin e Zi, por vinte shpesh në Moskë dhe, sa herë vinte, më sillte nga një dhuratë. Dhurata më e preferuar ishte padyshim një varëse qafe bërë me guacka deti, të cilën e vija sa herë kërceja, ndërkohe që Olga më këndonte duke përplasur duart.
” E shkreta Olgë, sa mirë sillet me të vegjëlit”, – vërente sa herë mamaja ime. Në këtë kohë që po ju tregoj, unë isha thjesht një fëmijë, por qeshë tepër e lidhur me mamanë, aq sa arrija te vërej vetvetiu një notë krenarie në zërin e saj.
-“Ato të dyja duan me patjetër të kenë nga një fëmijë, por ajo, me sa duket….”, – psherëtinte gjyshja duke më treguar Olgën.
……….
Olga dhe mamaja ime janë njohur në një prej klinikave gjinekologjike të Moskës, ndërsa po i nënshtroheshin për dy javë një programi eksperimental kundra fertilitetit, program të cilin, e kryente një grua me mustaqe dhe çizme prej ushtari. Të dyja ato, mamaja ime dhe Olga, së bashku me tre paciente të tjera, pra, pesë gra gjithësej, flinin në të njëjtën dhomë dhe iu nënshtroheshin procedurave të njëjta që do t’i ndihmonin të mbeteshin me barrë. Të pesë gratë qenë rreth të tridhjetave dhe, për një arsye të paspjegueshme, të pesta qënë me tituj të lartë shkencorë, me “Doktoratura!” Doktoratura e mamës time ishte në matematikë posaçërisht për numrat negativë; e Olgës, kishte për subjekt shqisën e perceptimit.
Ato të dyja i kishin shtretërit përballë në atë klinikë, kështu që, nuk patën zgjidhje tjetër, veçse të bëheshin mikesha. Ushqimin, librat, historitë dhe shakatë i ndanin bashkë. Në fakt mamaja më pat thënë se Olga nuk ishte një tip gallataxhie, por ama dinte të qeshte. Pas ca ditësh qëndrimi në atë dhomë eksperimentesh, Olga dhe mamaja ime nisën të ndanin së bashku çdo gjë, çdo intimitet, madje edhe urinën! Gruaja me mustaqe iu kërkonte pacienteve të bënin çiçin në disa epruveda të hollka çdo tre orë; një herë më 11 të natës sapo binin për të fjetur; dhe pastaj, duke vënë alarmin duhet të zgjoheshin në dy pas mesnate; dhe, hera e tretë, më pesë të mëngjesit. Ato të dyja e ndanë mendjen të bashkëpunonin: mamaja ime përgjigjej për mbushjen e epruvedave plot në turnin e dyshit {ajo urinonte në dy epruveda, një për vehte, një për Olgën); ndërsa Olga, për epruvedat e orës pesë. Në këtë mënyrë, sejcila mund të flinte rehat, së paku për një gjysmë nate. As Olga, as mamaja nuk çanin kokë nëse kjo e çonte..si i thonë.. “për dhjamë qeni” vlefshmërinë e programit eksperimental të gruas me mustaqe.
“Ne jemi si dy motrat shurraqe”, – thoshte plot dashuri mamaja ime dhe unë isha xheloze për këtë lidhje të saj me Olgën. Edhe unë ëndërroja që një ditë të kisha një “motër shurraqe” tamam si Olga dhe që, edhe ne të dyja të quheshim, si ato, “motrat shurraqe”..
Në përfundim të programit eksperimentues, të dy “motrat shurraqe”, mamaja ime dhe Olga, i treguan njëra- tjetrës se martesat e tyre nuk ishin martesa të lumtura. Olga nga ana e saj shpjegoi se i shoqi e donte me mënd të kokës, ndërsa ajo kishte veçse një ndjenjë të mirë për të, veçse rrespekt. Olga tha se ende nuk e dinte çdo të thotë të duash dikë ”me çdo qelizë të qënies tënde”, ashtu sic thuhet nëpër libra. Por nga ana tjetër, ishte e sigurt se fëmijën e saj do ta donte pikërisht në këtë mënyrë: ”me çdo qelizë, me çdo ind te trupit”.
Nga ana e saj, mamaja ime i tha Olgës se ajo e dashuronte burrin e saj, pra babanë tim, pikërisht ashtu, “me çdo qelizë, me çdo ind të trupit”, por nga ana tjetër, nuk ishte e bindur nëse babai ia kthente me të njëjtën mënyrë. Me keq akoma, ajo kishte përshtypjen se ai sikur po lodhej nga kjo martesë dhe, duke bërë këtë fëmijë, me këtë përpjekje, ajo shpresonte që babai të kthehej.
Më në fund, pasi përfunduan kurat dhe eksperimentimet e habitshme të gruas me çizme ushtari, as Olga, as mamaja ime nuk arritën të mbeten me barrë. Olga mbeti pa e provuar kurrë dashurinë e fëmijës. Ndërsa mamaja ime.. ajo kishte një fëmijë, më kishte mua, por babai iku gjithsesi.
…………
Kur mbusha shtatë vjet, babai im u martua një grua tjetër me të cilën ngjizi fët e fët një beshush të vockël e tepër delikat. Fëmija i babait tim shpesh binte i sëmurë. Sa herë që babai planifikonte të dilte me mua, për shembull, të shkonim në kopështin zoologjik, apo të shikonim pjesë teatrale me kukulla, bebi i vogël e tepër delikat sëmurej, aq sa babai nuk mund të dilte me mua. E mira që vinte prej kësaj ishte se sa herë që nuk mundte të vinte, babai më premtonte se do të bënim së bashku, diçka më të lezetçme, diçka më argëtuese se plani i vjetër. Aq i bindur ishte në thëniet e tij, saqë gati-gati unë po i thoja thoja vehtes:”ah mi goc, sa me fat je që nuk shkove në atë koncert koti…Sa mirë që në vend të dëgjosh muzikë, herës tjetërdo shkosh te teatri me kukulla!”
Kur anullohej teatri, gjithmonë për shkak të bebushit të vogël e tepër delikat, babai më premtonte të më çonte në cirk; dhe, edhe kur cirku anullohej, ai më premtonte diçka edhe më speciale: një udhëtim me ski mespërmes rrethinave të Moskës! Ne do të merrnim një tren për deri në periferi dhe do ta kalonim bashkë gjithë ditën e ditës! Do t’u binim me ski mespërmes pyjeve, me çantat e shpinës plot me ushqime; do të takonim madje edhe kafshë të egra. Po ta mendosh mirë…ç’fat i pabesueshëm paskësh qënë sëmundja e bebushit, pikërisht ditët kur do të shkonim në koncert, në teatër, në cirk!… Në vend të këtyre, gjërave të zakonshme, ne shumë shpejt do të shkonim për ski!
Fundjava erdhi sa hap e mbyll sytë, por babai mori në telefon dhe mu lut që, gjithmonë për shkak të bebushit të vogël e tepër delikat, ta shtynim udhëtimin tonë me ski për fundjavën tjetër. Kur erdhi fundjava tjetër, ajo, teknikisht nuk ishte më “fundjava tjetër” ajo ishte thjesht “ fundjava e tanishme..”! Ju e kuptoni çfarë po përpiqem t’ju them..
-“Po ia thyen zemrën kësaj fëmije”, – dëgjova një herë mamanë time ti bërtasë atij në telefon. Mamaja si gjithmonë po nxitohej. Ajo e kishte gabim! Unë nuk e kisha problem të prisja. Unë e pata mbledhur mendjen se, sapo të vinte “java tjetër”, ajo do të shndërrohej menjëherë në “javën tjetër”. Unë nuk dyshova asnjëherë për gadishmërinë e babait për të më nxjerrë shëtitje, bileas edhe kur dimri qe në të dalë.
-” Të gjithë e dinë se bora e Marsit është më e mira për ski”, – më tha një ditë babai në telefon. Këtë fjali e përseritja me vehte vazhdimisht: ”Unë dhe babai do të shkonim shumë shpejt për ski. Ne thjesht po prisnim për dëborën më të mirë”! Në Moskë, dëbora po shkrinte me shpejtësi.
-”Ka ende shume borë në fshatra”, – më dha zëmër babai.
Në mesin e muajit Mars, qeni i sëmurë i komshiut tonë ra e vdiq.
-“Pse nuk vdes dhe bebushi i vogël e tepër delikat i babait”, – iu qava mamasë sime…. Po ta mendoje mirë, kjo do të zgjidhte çdo gjë.
Mamaja më bërtiti, por duke kaluar nga kuzhina e dëgjova tek ia thoshte këtë gjyshes time duke qeshur. Bebushi i vogël nuk kish ndërmend të vdiste por, sidoqoftë e më në fund, unë dhe babai shkuam për udhëtimin tonë për ski. Ishte dita e 31-të e Marsit, kur dëbora u bë tamam perfekte!
-”Shiko ç’borë! thirri babai sapo zbritëm nga treni. Ngjante i habitur dhe i çliruar. Veshëm skitë dhe morrem drejt pyllit. Nuk ecëm gjatë ngaqë, siç mund ta merrni me mënd, bora sado që shndëriste, të ngjiste dhe të pengonte. Pak minuta sapo qemë nisur, një copë e trashë bore iu ngjit skive tona, kështu që nuk mund të ecnim më tej. Në vend të rrëshqisnim, na duhej të ecnim me hapa të ngadaltë me ato ski, të cilat, në këtë rast ngjanin më tepër me kallëpe këpucësh të stërmëdha. Nuk pamë as kafshë të egra. Megjithëatë, ajo qe një ditë e mrekullueshme. Babai më mësoi si të formoja një turrë drush në dëborë dhe, mendoni, ne zjemë çaj duke përdorur dëborën! E pimë atë çaj të ngjeshur të dy pas zjarrit, qeshnim si të çmendur sa herë ndonjëri prej nesh humbte ekuilibrin dhe mendt binte mbrapsht, nëpër atë dëborë.
Rrrugës në kthim babai propozoi ta bënim këtë udhëtim çdo vit, çdo 31 Mars, ditën e borës perfekte. Ai më mësoi gjithashtu që kur jam në tren, asnjëherë të mos e mbaj në kurriz çantën e shpinës, meqë padashur mund t’u bie të tjerëve. Më mirë ta heqësh nga kurrizi, sapo hypën në tren, ta mbash mbi gjunjë, ose përpara vehtes, ose ta tërheq zvarrë, nëse rëndon tepër. Kjo më mbeti në mendje. Edhe sot, sa herë hypi nëpër trena, e para gjë që bëj është të heq çantën nga kurrizi. Tjetër mësim jete nga ana e babait nuk para mbaj mend.
Kur u ktheva atë natë në shtëpi, i thashë mamasë se atë e doja më pak nga babain. Kjo ishte e vërtetë, po nuk e di ç’djall më zuri dhe e thashë me zë të lartë. Ndoshta meqë doja ta bëja me faj këtë lloj mamaje e cila nuk arriti ta bënte babanë të rrijë me ne, apo ndoshta se, nga ana tjetër, e ndjeja se edhe ajo më bënte me faj mua për të njëjtë gjë. Mamaja qau dhe kujtoi edhe një herë me zë të lartë dështimin e përpjekjeve të saj të pafund për të mbetur me barrë për herë të dytë, me qëllimin e vetëm të ndalte babain nga ajo arrati, qarje të cilën, me thënë të vërtetën, nuk e kuptova deri në fund.
……
Në 31 Marsin e vitit që pasoi Olga qëlloi të vinte në Moskë. Donte të kalonte ca dite të qeta tek ne, t’i tregonte mamasë time për Sashën. Por, për fatin tonë të keq, në vend të atyre plot gjërave që kishim ndër mend të bënim së bashku, ne ngecëm në një vrundull çrregullimi të përgjithshëm, të plotë.
Qeshë shtrirë në dysheme, ndërmjet garderobës së madhe dhe krevatit të mamasë dhe bërtisja me zë të lartë, ngaqë nuk doja të luaja vendit. Mamaja, gjyshja, gjyshi, vinin e më flisnin me rradhë për të më bindur të çohem prej aty dhe, herë më mernin me të mirë duke më premtuar ndonjë lek, herë duke më siguruar se po të sillesha mirë, edhe babai i dashur do të më donte edhe më shumë! Olga, mysafirja jonë e dashur, nuk përdori asnjë prej këtyre taktikave për të më qetësuar. Ajo hyri në dhomë me hap normal, a thua se nuk ishte duke ndodhur asgjë e jashtëzakonshme, a thua se nuk qeshë duke u dredhur gjithë nerva aty tek cepi, si një leckë, me fytyrën e kuqe nga zemërimi.
“Ne te dyja do të bëjmë tani një akullore me portokalle”, – tha ajo me zë të lartë. Në njërën dorë mbante një çantë prej lecke mbushur fyt me portokalle, në tjetrën, një termus me akullore, më të mirën në Moskë.
Nuk pata as dëshirë dhe as fuqi t’i kundërshtoj. Bërja e akullores me portokalle dukej goxha punë dhe jo një shaka. Asnjëherë nuk pata menduar se mund të vinte dita të isha unë vetë autore e akullores me portokalle, për të cilën flisnin fëmijët e të gjithë Moskës. Si mund të thoja jo? U ngrita vrik prej cepit ku rrija shtrirë dhe vetëm atëhere Olga më hodhi një fjalë, ashtu tërthorazi, për pamjen time të çuditshme: ”shko laje pak fytyrën, hë xhan! Nuk duam të na rrjedhin qurrat mbi akullore”..
A e dini ju sesi bëhet akullorja në fjalë? Ju lutem, dëgjoni me kujdes, sepse receta nuk është aq e thjeshtë nga ç’duket: merrni portokallet, ndajini më dysh, nxirrni me kujdes tulin nga lëvozhga gjysmërrethi, pa e prishur këtë të fundit; ndajeni tulin në kubikë sa më të vegjël. Pastaj përzjeni akulloren me këto copërat që po ju them, ama, përziejini aq fort me pirun, sa të shtrydhen krejt kubikët e vegjël, aq sa masa të bëhet një. Ajo që duhet të bëni me tej është të merrni këto lëvozhgat boshe në formë gjysmërrethi dhe t’i mbushni me këtë masën, t’i spërkatni përsipër me nga pak çokollatë dhe t’i futni në ngrirje.
Frigoriferi ynë e ka të vogël ngrirjen, kështu që për të hapur vend na u desh të hiqnim prej andej një pulë të tërë dhe ca sallo derri. Olga tha se duhej së paku një orë deri sa akullorja të bëhej gati dhe se mënyra më e mirë për të kaluar koha sa më shpejt, ishte që unë të lexoja një libër. Gjyshi po merrte një dremkë në minder, gjyshja po bënte darkën, ndërsa mamaja ime dhe Olga u mbyllën në dhomën e gjumit.
Morra një libër prej raftit dhe u rehatova mbi qilim në dhomën e ndenjes, por pas rreth dhjetë minutash qeshë duke trokitur në derën e dhomës së gjumit, për të pyetur mos kishte kaluar ajo një orë.
– “Jo, largohu“, – bërtiti mamaja që pas dere. U desh të trokisja edhe katër herë të tjera, derisa më në fund ato të dyja u shfaqën në derë. Fytyra e Olgës qe e mbuluar nga lotët, ndërsa ajo e mamasë, krejt e tronditur, pothuaj e shkatërruar. Por unë nuk desha t’ia di. Unë e kisha hallin tek akullorja me portokalle.
Kishte dalë tepër e shijshme ajo akullore e pikluar me kristalet e portokallit, në ato kupkat aq të ftohta, sa të dhimbnin gishtat. Kur u rrita provova ta bëj disa herë atë lloj akulloreje, por gjithmonë më dilte pa shije, si e shkalafitur, si e kotë. Akullorja e Olgës ishte e magjishme. Iu thashë të gjithëve me zë të lartë se ky ishte absolutisht ushqimi më i shijshëm që kisha ngrënë në jetën time dhe iu hodha sipër Olgës me të gjithë qënien time.
Po të më pyesnit mua, këtë Olgën doja të kisha unë për mama, ashtu të sjellshme, simpatike siç qe, dhe që binte aromë portokalli dhe jo mamanë time, së cilës po i binin flokët dhe e cila rrinte përherë e inatosur. Por në këtë kohë që po iu tregoj, isha rritur, i kisha kapur tetë vjetet, kështu që vendosa që këtë herë të mos flisja me zë të lartë.
……
-“Dua tju them diçka”, -na tha mamaja posaqë Olga iku, duke tërhequr derën pas vehtes.”Bëni mirë të uleni”. Gjyshërit po pastronin tryezën, ndërsa unë qeshë nderë në dysheme, në përpjekje për të ndërtuar një si tip kështjelle me lëvozhgat e pa përdorura të portokallit.
“Olga ka zënë të dashur”!
Gjyshja drejtoi kurrizin, gjyshi ngriu ashtu siç qe, me kupën e verës në dorë.
“Ai quhet Sasha”!
Gjyshja ia bëri asaj me kokë nga unë, me qëllimin që mamaja të frenohej nga prania ime, por asaj aq i bënte.
Mamaja nuk më kufizonte pothuaj për asgjë. Ajo më linte të lexoj lloj-lloj libra, të shikoj bashkë me të filmat e të rriturve, të dëgjoj thashetheme. Megjithëse nuk dija asgjë rreth seksit, e kuptova se ajo fjali e mamasë: “ Olga ka zënë një të dashur” do të thotë se ata qenë dy njerëz në dashuri, Olga dhe një tjetër. Së dyti e kuptova se, sikundër në rastin e Olgës, ndodh që njeriu të bjerë dashuri me një tjetër, ndërsa vetë është i martuar. Së treti, kuptova se kur ngjet dashuria, të dashuruarit kërkojnë me patjetër të puthin njëri -tjetrin dhe jo bashkëshortët e tyre dhe për këtë atyre iu duhet t’i gënjejnë ata, meqë iu vjen keq t’i lëndojnë. Shumica e filmave që kisha parë dhe shumica e librave aty tek rafti, tregonin pikërisht për këtë lloj kurthi, kështu që arrita të kuptoj se situata për të cilën foli mamaja, nuk ishte asfare e veçantë. Ishte e qartë se rënia në dashuri e dikujt me dikë mbetej në thelb një ngjarje e trishtuar, përndryshe përse ata që”binin brenda” qanin papushim, përse bërtisnin, përse përfshiheshin deri edhe në sulme fizike? A nuk thuhej kështu nëpër libra?
Pikërisht në këtë moment, pikërisht kur mamaja na tha se Olga pat zënë një të dashur, kuptova më në fund se çfarë pikërisht i kishte ngjarë babait përpara se të na linte. Teper e thjeshtë: ai pat rënë në dashuri.
Ç’paska qënë dhe kjo dashuria…. I pari babai i pari, tani edhe Olga…
Pyetja që më lindi vrik pas kësaj ishte tepër e thjeshtë: A qenë puthur ndonjëherë në buzë Olga dhe i dashuri i saj, Sasha?
-“Prisni, se nuk kam mbaruar”, – vazhdoi sërish mamaja. “Sasha i Olgës është edhe shurdh dhe qorr!”
Gjyshes iu desh të ulej.
-“Si është e mundur, edhe shurdh edhe qorr”, – pyeti gjyshi.
-“ E thjeshtë”, – ia priti mamaja, – Sasha as dëgjon dhe as shikon dhe kur flet.. lëshon ca tinguj të pakuptueshëm”!
Nisa të qesh! Qesha e qesha e qesha, derisa gjyshi ma futi me pëllëmbë.
Nuk pati më pyetje. Në fakt gjyshi deshte të dinte nëse Sasha qe në rregull nga mëndtë e kokës.
-” Po, më se në rregull”, – u përgjigj mamaja, – ai është doktoruar në filozofi.” Gjyshja donte të dinte se kur dhe ku pikërisht e pat takuar Oga këtë njeri. Një muaj më parë. Në një konferencë për filozofinë dhe perceptimin, e cila qe mbajtur së fundmi në Shën Petërsburg. Sasha kishte qënë folësi kryesor i konferencës.
“-Folës? Si është e mundur,”- pyeti gjyshi.
-“Ai flet me gjuhën e shenjave baba”, – sqaroi mamaja ime.
-“ Me gjuhën e shenjave.. po..si.. çfarë shenjash?”
Mamaja e pa si të donte t’ia ngjeshte një pëllëmbë, ashtu siç bëri ai me mua pak më parë.
-”I shkreti burri i Olgës”, – tha gjyshi. ” Eshtë e rëndë të ta dredhë gruaja.. por që të ta dredhë me një shurdh-qorr….!”
-“Eh.. jo gjithmonë e zgjedhim mirë atë që duam”,- psherëtiu gjyshja.
-“Eshtë thjeshtë.. një shkrepje nga ato të sajat”, – tha mamaja ime për Olgën. “ Nuk do zgjasë më tepër nga një muaj”.
Nuk doli ajo që parashikoi mamaja. Historia e Olgës me Sashën nuk mbaroi për një muaj; as për gjashtë; as për njëmbëdhjetë.
Gjithë këtë kohë të dashurisë së saj me Sashë shurdh-qorrin ne nuk e kishim parë më Olgën. Ajo nuk vinte shpesh në Moskë dhe atë pak kohë që vinte, e kalonte me Sashën. Por gjithmonë e merrte në telefon mamanë time dhe flisnin shumë, flisnin gjatë. Gjyshërit dhe unë prisnim me durim derisa mamaja ulte dorezën e telefonit dhe të na përmblidhte ç’thanë, përmbledhje të cilën mamaja e niste përherë me fjalinë: “me sa duket, historia ende nuk ka mbaruar”.
Sa herë mundej, Olga do t’i lutej shefit të punës që ai ta dërgonte në Moskë, kinse me ndonjë shërbim pune, në thelb për të takuar Sashën. Shefi e dërgonte, por për këtë kërkonte edhe ndonjë rryshfet të vogël nën dorë. Një herë ajo i ka dhënë atij bileta teatri, një herë një konjak të shtrenjtë, derisa ai i kërkoi që Olga t’i jepte vendin e saj në listën e atyre punonjësve të ndërmarrjes, në nevojë për të blerë takëme të mira për dhomën e ngrënies. Po ta mendosh hollë, ç’i hynin në punë Olgës tryezat e bukës dhe karriket? Asaj i hynte në punë vetëm Sashë shurdh-qorri!
Po përveç Sashës, i shoqi; a i duhej ndopak edhe i shoqi zyrtar kësaj Olgës? Unë këtë nuk e di po, po qe se do të më pyesnit, e kam një përgjigje: “ sigurisht që po!
Olga na pat pohuar neve se ajo kishte një lloj ndjenje dhe një si rrespekt për burrin e saj; se e kishte tepër vështirë kur e gënjente… Kishte raste kur Olga kthehej nga Moska, nga takimet me Sashën me trenin e mesnatës dhe burri rrinte e priste në stacion me një buqetë të vogël lulesh. Asaj i dukej vetja … një djall! Djall e shkuar djallit!
-”Po me shtyp me mirësinë e tij”, – ankohej Olga për të shoqin.
A dyshonte ai ndonjëherë për ndonjë tradhëti? Jo! Burri i Olgës nuk dyshuakërkësh kurrë për ndonjë tradhëti! Vetë Olga nuk e kuptonte si ishte e mundur që burri i saj nuk kuptonte kurrë kurrgjë. Se, po ta mendosh pak, ngjan tepër absurde ! Gruaja “bie brenda”çmendurisht me një tjetër, ndërsa bashkëshorti nuk kupton kurrgjë! Pikërisht ky moskuptim, kjo mosdijeni i ngrinte me të drejtë nervat Olgës. “Sepse, të mos kuptosh gjë, do të thotë në fakt se ti as që e njeh, as që e kupton fare gruan që ke në krah,” arsyetonte Olga e shkretë. Dhe vërtet, nëse burri i saj do ta donte aq shumë, ai duhej ta kishte kuptuar se diçka shkonte gabim me Olgën e tij. Ndonjëhereë Olga çmendej aq sa i bëhej sikur e rrihte të shoqin, sikur e zinte me shpulla duke i flakur në fytyrë dhe atë buqetë patetike lulesh.
Një herë mamaja ime tha se ajo kishte një teori, një shpjegim origjinal se përse Olga pat gjetur një shurdh dhe qorr si personin e përshtatshëm për të “rënë brenda”. Gjithmonë sipas saj, e tyrja, nuk ishte dashuri. Olga gjithmonë kishte dashur një fëmijë dhe, në pamundësi për të patur një të tillë, një krijesë të brishtë e cila të varej plotësisht prej saj, siç janë bebet e vogla, ajo kishte gjetur këtë shurdh-qorrin, arsyetonte mamaja. Teksa fliste ashtu ajo ngjante si një njeri i keq dhe, veç kësaj, vura re se asnjë nga gjyshërit nuk e aprovoi këtë arsyetim “origjinal” të nënës time.
Gjatë atij viti unë shpesh iu ktheva pyetjes se çdo të thotë të biesh në dashuri me një burrë shurdh e qorr, ose më mirë, si do të ishte nëse ti vetë do të ishe një person edhe shurrdh edhe qorr. Kështu nisa të bëj disa eksperimente. Mbyllja sytë, zija veshët me duar dhe përpiqesha të ecja pa mu marrë këmbët nëpër shtëpi. Ishte më e lehtë sesa e pata menduar por, ndërsa ecje, e pamundur të shmangje përplasjet me raftin e librave, ose cepin e tavolinës. Atëhere bërtisja nga frika, hapja sytë dhe bota më dukej përsëri e sigurtë dhe normale.
Por Sasha ishte ndryshe. Ai në asnjë rast nuk nuk mund t’i hapte sytë. Dhe, edhe po t’i pulitte fort qerpikët; edhe po t’i shqyente kokërdhokët; edhe po t’i hiqte duart prej veshëve; ai prap, as do të shihte, as do të dëgjonte, paçka frikës prej asaj heshtjeje të errët. Kështu siç e besoj unë, njerëzit e shurdhët dhe të verbërit duhet të jenë me të vërtetë të patrembur.
…………
Ajo që dukej se e mundonte më shumë Olgën në marrëdhënien e saj klandestine me Sashw shurdh-qorrin, ishte ishte vështirësia për të folur në telefon. Kuptohet, Sasha nuk mund t’i telefononte asaj orë pa orë në shtëpi, për shkak të burrit. Olga mundej. Në këto raste telefonatash të ndërsjellta Sasha ndihmohej nga një i tretë, nga Andrej, shoku i tij i alkoolizuar, me të cilin ai ndante dhomën. Edhe Andrej qe i verber si Sasha, por jo krejtësisht shurdh, kështu që ai kuptohej me shënja me Sashën dhe ia përkthente pastaj Olgës nga ana tjetër e telefonit. Por, po ta mendoni mirë, ajo çka mund të bënte Andrej, ishte thjesht përkthimi i bisedave. Po ndjenjat kush mund t’i përkthente? Si mund t’i përkthente Andrej ndjenjat e Olgës dhe të Sashw shurdh-qorrit? Ai vinte si i lehtë nga trutë dhe kishte një sjellje të ashpër, si një nallban dhe, si të mos mjaftonin të gjitha këto, shpesh gjatë bisedave Andrej ishte tapë. Ai tallej me Olgën kur ajo i lutej t’i përkthente Sashës se sa shumë e kishte marre malli; se sa shumë e donte. Por, për çudi, Andrej asnjëherë nuk i tha asaj të kundërtën, domethënë se sa shumë Sasha e donte Olgën. Olga nuk ishte e sigurtë nëse ishte Andrej që nuk i përkthente mirë fjalitë e Sashës, apo nëse qe vetë Sasha,i cili, i turpshëm siç vinte për shkak të këtyre telefonatave treshe, nuk arrinte të shprehej.
Në fund të telefonatave Olga i lutej Andrejit t’i kalonte një minutë të vluarin e saj, sa t’i dëgjonte pakëz frymëmarrjen. Ndonjëherë ajo i këndonte Sashës në telefon dhe, sipas asaj që na tregonte vetë Olga, ai, pwr çudi, duke dalë nga shurdhëria e tij totale, arrinte të kapte disa vibrime të zërit të saj. Olga dinte plot balada që të këpusnin shpirtin dhe i këndonte me zërin më të lartë që mundej. Shpesh ato balada shprehnin më shumë sesa përkthimet e trasha të Andrejit. Por, sidomos në rastet e baladave, lidhja telefonike, duhej të ishte me të vërtetë e mirë. Ndodhte që, për shkak të linjës së dobët kënga të ndërpritej në mes! Imagjinoni me këtë rast Olgën, krejt e vetme nga njëra anë e telefonit, mijëra kilometra larg Sashës, të ulur në bythë mbi një stolkë prej druri, në një dhomë të errët të shtëpisë së saj, me atë”bip- bip”, që binte papritur dhe sinjalin çjerrës që lajmëron ndërprerjen e thirrjes…! Më mirë të vdisje!
-“Kanë për ta mbyllur shpejt këtë histori”, – tha mamaja ime kur mori vesh për bëmat e fundit gjatë këtyre thirrjeve telefonike mes Olgës dhe Sashës. Prap nuk i doli fjala!
Disa javë më vonë Olga i telefonoi përsëri mamasë sime nga Moska për t’i thënë se kishte lënë punën, kishte lënë burrin dhe kishte vajtur të jetonte me Sashën. “Për dy javë ke për ta takuar Sashën”, – më tha mamaja me një zë të thellë, që i dridhej. “Olga do të na i sjellë për darkë”. “Shurdh- qorri, shurdh- qorri; një shurdh- qorr do të na vijë në shtëpi!” – bërtisja unë.
Pikërisht në atë moment qëlloi që babai të më thoshte në telefon se do të shkonim për ski më 7 prill, pikërisht ditën kur Olga me Sashën do të na vinin për darkë. I thashë jo. E kush donte të bënte ski? E kush nuk donte të takonte qorr-shurdhin që po na vinte në shtëpi? As dua, dhe as nuk mundem t’ua përshkruaj kënaqësinë që ndjeva kur, për herë të parë i thashë babait jo! Sikur vetëm për këtë, do t’i jem përgjithmonë mirënjohëse Olgës.
Ditën kur do të vinin ata të dy i gjithë apartamenti ynë jehoi nga zhurma të papritura, kumbuese. Mamaja në guzhinë përpiqej të peshonte me një çengel filetot e stërmëdha të mishit të viçit, për t’u siguruar nëse ishin të mjaftueshme për miqtë.
Kishim vendosur t’i gostisnim ata të dy me gjellërat më të mira që dinim: sallatën “Olivier” dhe mish të gatuar sipas metodës Franceze. Edhe unë doja ta shkoja mishin në çengel, për ta peshuar, për ta matur, por ama kisha detyrë të qërroja patatet dhe vezët për sallatën.
Gjyshja pastronte takëmet e argjendta dhe po iu jepte shkëlqim gotave me të cilat servirnim konjakun.
-”Më mirë të përdorim gotat e mira?” pyeti ajo për të qënë e sigurtë. Mamaja lëshoi një rënkim dhe i dha mishit një grushtim të fortë.
-“A mundet Sasha të shkojë vetë në banjë”, – ishte pyetja tjetër e gjyshes.
-“Të lutem, mbylle gojën”, – iu përgjërua mamaja.
Gjyshi nga ana e tij vlerësoi se kjo ishte një pyetje me vend.
“Sa herë dal nga banja, jot emë më shfryn mos jam gjë qorr”, vazhdoi gjyshi duke iu drejtuar mamasë time. Se, me të vërtetë që gjyshi nuk para kujdesej se ku tamam e hidhte ujët e hollë. Por çështja e banjës nuk ishte shqetësimi me i madh i gjyshit. Pyetja e vërtetë ishte se si do të merreshim vesh me shurdh-qorrin.
-”Olga di gjuhën e shenjave”, – tha mamaja ime. Kështu që ajo do të merret vesh me Sashën dhe do të na i përkthejë neve”.
Kjo nuk i pelqeu gjyshit. Ai vdiste t’u bënte përshtypje të huajve që na vinin në shtëpi. Nuk dinte shumë, as nga politika, as nga artet, megjithëatë gjyshit i pëlqente të fliste rreth këtyre temave madje, me një zë shpërthyes; me atë vetullën e djathtë që sesi ma varte poshtë gjithë seriozitet, sjellje e cila të detyronte vëmendje dhe rrespekt. S’kishte faj që shqetësohej i shkreti gjysh! Pa zërin e thellë dhe ngrysjen e vetullës, fjalitë e tij të thjeshta, zor se do t’i bënin Sashës ndonjë përshtypje. Më së fundi, plakushi ynë zuri një qoshe për të lexuar me nge të rejat e gazetës “Pravda”, duke shpresuar të gjente një temë bisede për të qënë. Ishte rradha ime të pyesja me të drejtën e plotë që më jepte mosha e vogël:
– “A ka frikë Sasha”?
-“ Jo”, – u përgjigj gjyshja me zë të pasigurtë.
-“ Turp të kesh ”, – qortoi mamaja.
Turp me erdhi, bile aq sa vendosa që edhe po ta shihja Sashën të frikësuar, për hir të Olgës, do të bëja sikur s’kisha parë gjë.
………..
A nuk iu ka qëlluar edhe juve të mos i kapërdini dot çastet kur prisni që dikush t’iu trokasë në derë për ndonjë vizitë, për ndonjë darkë dhe kjo ardhje vonon e vonon pa mbarim? Gratë e familjes time, për shembull, janë të famshme për ardhjet e tyre më përpara, shumë më përpara orarit të caktuar, pa na dhënë shanc ne të tjerëve të mbarojmë pregatitjet.
Ky rast qe ndryshe. Mishi i gatuar “ala Francez” po priste në furrën e ngrohtë. I kishim përfunduar të gjitha sallatat, madje edhe zbukurimin e tyre me karrota të zjera, të prera hollë e për së gjati. Antipastat e ftohta rrinin, gati për t’u servirur, në rradhë sipas ngjyrave së pjatave. Ne ishim larë dhe veshur me rrobat më të mira. E vetmja gjë që mbetej për të bërë, ishte të prisnim.
Kur më qëllon sot të jem duke pritur ndonjë mysafir në shtëpi, e shkoj kohën duke parë televizor ose facebook-un. Por në ato vite ç’mund të bëja? Vija rrotull nëpër shtëpi, diku afër dritares së guzhinës, prej së cilës dukej stacioni i autobusit, nga ku mendohej se do të zbriste Olga me Sashën; – dhe derës së jashtëme, për të dëgjuar nëse dikush ishte duke marrë ashensorin. Kështu bëja gjithmonë, për shembull sa herë vinte të më merrte babai.
-“Mjaft se na morre mendtë”, – tha mamaja, por, në fakt, ishte ajo që po na i nxirrte trutë e kokës, vish e çvish rroba njëra pas tjetrës, deri sa ktheu përmbys gjithë dollapin; duke lidhur flokët një herë bisht- kali, një herë topuz majë koke; duke shkuar rimelin çdo një çerek ore, deri në çastin kur unë brrita: “po vijnë”!
Nuk arrita t’i takoj që në fillim. Kur ra zilja dhe brrita ashtu, unë qeshë në banjë, me të mbathurat nëpër këmbë dhe me benevrkët e bardha që s’po i ngrija dot!
“ -Mos e hapni, më prisni!”, -iu thirra të mijve. Zor se kishte skenë më të vështirë sesa të më gjenin mysafirët në banjë! Dhe çfarë mysafiresh! Sigurisht që mamaja ime e kishte hapur derën. E kush ia ve veshin një feëmije që thërret nga banja?
Dola direkt dhe u fsheha pas gjyshes. Sasha me Olgën kishin hequr pallton dhe po shkundnin baltën e këpucëve tek fshirësja, tek dera. Sasha vinte më i shkurtër, më i shëndoshë nga Olga, me një fytyrë të butë, katrore. Sytë i kishte të mbyllur përgjysmë, të picërruar. Dora e tij e djathtë shtrëngonte të majtën e Olgës. I shtrëngoi dorën gjithësecilit prej nesh, duke u përpjekur të na thoshte emrat, mbytur në ca tinguj dhe zhurmëra nervoze. Bëra një hap para. Olga u përkul të më puthte dhe sqaroi se i pat thënë Sashës se unë isha personi më i dashur i Olgës në të gjithë botën dhe se ai mezi priste të më takonte. Pashë se Olga nuk e kishte zënë tamam për dore Sashën, por vetëm sa luante me gishtat e tij. Ajo lojë duhet të qe gjuha e shenjave. Ata ashtu flisnin për gjatë gjithë kohës me njeri- tjetrin, me shenja. Sasha shtriu përpara dorën e djathtë. Unë mbështeta timen mbi të tijën. Mi zuri gishtat me pëllëmbë dhe më duket se Sasha buzëqeshi mbrapa shpinës sime. Olga e mori dorën e tij të majtë për ta vënë mbi kokën time, ai uli vështimin dhe sytë tanë u takuan pothuaj. Ai po më shihte mua, dhe, madje edhe përtej meje, sikur të qeshë e depërtueshme, një gjë prej xhami. U tremba, aq sa desha të fshihem, t’i fshihem atij vështrimi, por Olga s’po mi ndante sytë, kështu që, desha s’desha, buzëqesha dhe i shtrëngova dorën. Ai tingëllzoi emrin tim dhe diçka i tha Olgës me gishta. Në rolin e përkthyeses ajo tha se Sasha ishte tepër, tepër, po tepër i kënaqur ama, që më takoi! E vërtetë!
-“Dukesh hata moj Olgë”, – tha gjyshi me zërin gurgullues. Gjyshja pohoi me kokë. Mamaja na kërkoi të gjithëve të zinim vend.
Na doli se, me gjithë vrullin tonë, sallata “Olivier” qe veçse një ushqim i zakonshëm për mysafirin tonë shurdh e të verbër. Gjithë ata kuba zarzavatesh prerë hollë si dhe mishi, u copëtuan e u shkatërruan prej gotitjeve me pirun, u shpërndanë kot më kot nëpër pjatë. Sashës i duhej t’i mblidhte këta kuba shpërndarë kuturu, duke kërcitur pirunin mbi sipërfaqen e pjatës, si bastunin kur ecte rrugës. Kur ia mbërrinte që piruni ngulej diku, ai gjerbte nga një gllënkë konjak, si për të festuar.
S ’mund t’ia shqisja sytë, edhe pse e dija se qe jashtë edukate.” Të kesh turp” – i fola vehtes.
Ndërsa bënte muhabet me ne të tjerët, Olga e la një copë herë të fejuarin e saj të merrej me ushqimin.
Jo, Sasha nuk pat lindur shurdh dhe qorr, por mbeti i këtillë pas një beteje me meningitin në moshën katër vjeç. Prindërit e Sashës nuk kishin pranuar ta trajtonin si invalid djalin e vogël. Kështu ata i mësuan atij si të bëhej i pa varur si dhe e futën në një shkollë speciale për fëmijët shurdhë e qorrë. Ajo qe me të vëtetë një shkollë tepër e mirë ndërsa Sasha, një student i shkëlqyer! Aq sa mbas përfundimit të studimeve, vetëm ai së bashku me tre nxënës të tjerë, u pranuan në Universitetin Shtetëror të Moskës. Olga e tha këtë me të njëjtën krenari që kishte mamaja, sa herë mburrej me dëftesat e mija. Çudija qe se të katër studentët shurdhë e qorrë, jo vetëm i përfunduan studimet, por dhe u doktoruan në filozofi. Megjithëatë, ishte e qartë se arritjet e Sashës ishin edhe më të veçanta, meqënëse ai ishte i vetmi nga ata të katërt që vuante plotësisht e njëkohësisht nga të dy shqisat. Shoku i dhomës së Sashës, Andrej për shembull, mund të dëgjonte mirë me ndihmën e një aparati. Mendo sa më e lehtë duhet të ketë qënë për Andrejin. Dhe, pikërisht për këtë, nuk ishte dhe aq e drejtë, të vije në të njëjtin kandar karrierën e tij me atë të Sashës….
-” Sigurisht që nuk është” – tha gjyshi me atë ngrysjen mbresëlënëse të vetullës. ”Në fakt, -vazhdoi ai, – vetëm dy ditë më parë lexova në “Pravda”….
Pikërisht në çastin kur gjyshi po fliste, Sasha ia zuri fjalën në fyt. Ai po i luante gishtat me një lloj urgjence. Olga na tha se Sasha deshte vetëm të na falenderonte për gjellët e shijshme. Çdo gjë ishte e shkëlqyer, veçanërisht mishi! Si qe gatuar ai?
-“Është rrahur një copë herë të mirë”, – u përgjegj mamaja.
Olga ia përktheu Sashës, madje edhe edhe duke i rënë disa herë me bërryl dorës së tij. Ai qeshi për herë të parë. E qeshura e Sashës gjëmoi si një seri klithmash të thella. S’ka gjë! Ne të gjithë mbetëm të kënaqur që atij i pëlqyen ushqimi por dhe shakatë e mamasë time { jo të gjithë kënaqeshin me shakatë e saj}.
Andej nga fundi i darkës Sasha nisi të flasë më shumë. Nëse akoli të bën t’i japësh gojës, ai të bën t’iu japësh edhe gishtave, apo jo? Sa s’ja bëri brimë Olëgs pëllëmbën e dorës ky Sasha, aq shpejt i duhej asaj së gjorës të përkthente! Sasha na tregoi për aromat dhe se sa të rëndësishme ishin ato për një njëri edhe shurdh, edhe qorr. Na tregoi sesi arriti ta kuptojë se, megjithëse na shihte për herë të parë, ne sipas tij ishim, të gjithë, njerëz të mirë! A do ta besonit ju po t’ju thoja se këtë e kuptoi vetëm prej ngohtësisë së shtëpisë dhe prej një ere si prej mjalti që vinte nga gjithandej?
-“ Është era e mishit”, -psherëriu mamaja ime, por megjithatë pashë se ajo qe e kënaqur nga këto fjalë. Sashë shurdh- qorri na tregoi pastaj për mamanë e tij, fjalët që ajo përdorte kur ai dhe ajo dilnin jashtë për të lojtur, apo për të shëtitur. A e dinim ne se Sasha i mblidhte vetë në pyll luleshtrydhet e egra? Olga asnjëherë nuk i pat provuar këto lloj luleshtrydhesh…. Korrikun e fundit kur ajo ishte në Moskë, Sasha e kishte marrë më vehtë në pyll dhe i mësoi si të mblidhte lyleshtrydhet e egra.!
Pak me vonë Sasha tha diçka dhe unë, si gjithmonë prita Olgën të përkthente por ajo tha se s’mundej, meqe fjalitë e Sashës ishin tepër, por tepër private. Kishte lot në sytë e saj. Papritur Olga jonë ia rrëmbeu duart Sashës dhe nisi t’ia puthë. Kishte lot edhe në sytë tanë, dhe mos më pyesni kot, nuk di ta shpjegoj se pse. Në ato çaste, pas atyre fjalëve pa përkthim të Sashë shurdh- qorrit ne të gjithë ndjemë praninë e një prezence të çuditshme në atë dhomë. Nuk mund të flas me siguri për gjyshërit, por unë e ndjeva këtë prani, madje edhe mamaja ime. Ishe sikur diçka krejtësisht e madhe po ngrihej sipër tryezës së ngrënies, lart e më lart, si një katedrale që do të çponte qiellin. Asgjë në jetëm time nuk qe ngjitur kaq lart! Do të doja t’ju thoja se e kisha njohur këtë diçka, këtë prezencë, por nuk fola. Kjo “diçka” ishte si një frymëzim i pastër, përzjerë me rrespekt dhe frikë, si një frymë e depërtueshme si prej qelqi dhe krejt e pranueshme. Dhe ta mendosh, e gjithë kjo skenë gati- gati surreale e kishte burimin tek Sashë shurdh- qorri.
“Dashuria po që është e verbër”, – psherëtiu gjyshja pasi ata kishin ikur.
-“ Shurdh dhe qorr”, – tha gjyshi me një zë si për të qarë.
Mamaja nuk foli. Ajo shkoi në dhomën e gjumit duke tërhequr derën. I shkova nga pas. Mamaja nuk e ndezi dritën dhe kështu që nuk arrita ta shoh që nga vrima e çelësit, por e dëgjova të qante. Hyra me vrap në atë dhomë, iu qasa, shtriva duart me qëllimin që të prekja të sajat por, në vend të tyre preka fytyrën e mamasë, atë fytyrë qullur nga lotët. Kërceva mbi shtrat dhe e mbërtheva nga pas, sa më fort që munda nenoçkën time. Po qaja dhe unë në shpatullën e saj të ngrohtë, të dredhur. Desha ta shtrëngoj fort, edhe më fort të dashurën time për t’ia ndalur atë dënesje shpatullash, për ta ngushëlluar për fatin e saj të keq. Pse, si mendoni ju, a nuk është një fat i keq të kesh takuar plot burra në këtë jetë, por kurrsesi jo një të tillë si shurdh- qorri i Olgës? E desha aq shumë mamanë time në ato çaste, saqë memzi po mbushesha me frymë.
……
…..Ç’tju tregoj më tej mbi këtë histori? Si t’jua tregoj të gjithën?
Olga jonë dhe Sashë shurdh- qorri u martuan në fundin a atij viti, sapo që Olga arriti të marrë divorcin prej burrit të parë. Më sa di unë, ata të dy jetuan të lumtur, derisa ..”vdekja të na ndajë”!
E para vdiq Olga. Dyzetë e dy vjeç. Kancer. Kanceri i vret gratë e reja në moshën e saj. Ndërsa Sasha…Sashë shurdh-qorri u martua prap, madje brenda vitit! Për habi të të gjithëve, edhe gruaja e dytë e tij e kishte lënë burrin për shkak të këtij shurdh-qorri.
Ndërsa mamaja ime.. Ehhhh.. mamaja ime…
Ajo nuk u martua kurrë! Nuk i vë faj që e ngrysi jetën ashtu e vetme. E ku mund të gjesh në ditët e sotme një burrë si Sasha, i cili as të sheh, e as të dëgjon, por që prap të njeh deri në palcë e të ndjen si askush tjetër?…
Përshtati JERINA ZALOSHNJA
