ANDREJ STUCHLIK
Aleksis Tsipras, kryeministri i ri i Greqisë ka lajmëruar që ka për qëllim të ndalojë politikën e kursimit dhe se “koha e nënshtrimit ka mbaruar”. Si do të influencojë kjo në politikë-bërjen në euro-zonë? A është Trojka duke rikonsideruar pozicionin e vet? A do t’i bashkohen vendet e tjera të prekura nga kriza rebelimit? Dhe sa ka të bëjë kjo me Bankën Qendrore Evropiane dhe “lehtësimin sasior?” Henrik Enderlhein, profesor i politikës ekonomike në shkollën Hertie të qeverisjes dhe drejtori i Institutit Jacques Delors – Berlin, jep disa përgjigje mbi këto pyetje.
Shumë vëzhgues politikë dhe pjesëmarrës të tregut kishin parashikuar që Aleksis Tsipras dhe partia e tij e krahut të majtë Syriza do të fitonin zgjedhjet. Jeni befasuar nga përmasat e fitores së tyre, dhe fakti se ata ishin afër shumicës absolute?
Henrik Enderlein: Duhet të theksohet se shkalla e fitores së tyre erdhi edhe për shkak të sistemit zgjedhor grek, i cili i jep partisë më të madhe një bonus prej 50 ulësesh në parlament. Për ta thënë ndryshe, Syriza ka marrë 36,5 për qind të votave, por kjo nuk përbën shumicën absolute të votuesve grekë. Megjithatë, është e dukshme që kemi të bëjmë me një fitore të rëndësishme për Tsipras dhe shumë njerëz janë habitur nga fakti që Syriza-s nuk iu desh të bënte negociata serioze koalicioni me ndonjë parti tjetër. Asaj i nevojiteshin vetëm dy vota për të siguruar shumicën absolute. Kështu që, nuk ka dyshime për faktin që kryeministri Tsipras është njeriu i ri i fortë në Greqi dhe do të jetë vetë ai që do të vendosë mbi udhën që do të përshkojë vendi. Ndaj, atij i duhet të vendosë kartat mbi tavolinë.
Në vazhdën e krizës që ka filluar që më 2012, rezultatet e zgjedhjeve mund të interpretohen edhe si një votë kundër politikës së kursimit. Por Greqia vazhdon të jetë e përfshirë në negociatat me trojkën në përgjithësi dhe Komisionin Evropian në veçanti. Çfarë mendoni për titullin e Spiegel-ONLINE, sipas të cilit grekët kishin përzënë Angela Merkel nga zyra?
Unë isha plotësisht kundër nxjerrjes së situatës jashtë çdo proporcioni në prag të zgjedhjeve dhe duke bërë sikur ne ishim drejt një përballje mes Tsiprasit dhe Merkelit. Kjo nuk është ajo që do të ndodhë. Unë mendoj se Tsipras do të kuptojë shumë shpejt se ai tani ka përgjegjësi për një vend të tërë. Sigurisht ai do të përballet me negociata të reja që do kenë kërkesa të vështira. Por fillimisht, evropianët do të jenë gjithashtu të papajtueshëm dhe do të insistojnë në respektimin e detyrimeve kontraktuale. Më pas, jo nesër ose pasnesër, por gjatë javëve dhe muajve të ardhshëm, njerëzit e përfshirë do të përpiqen në heshtje të shpjegojnë nëse ka hapësira për manovrime dhe për një lloj kompromisi. Të dyja palët do të duhet të bëjnë lëshime.
Është e qartë se aktualisht barra e borxhit grek është një problem serioz. Një shkurtim i borxhit dhe këtu ne nuk po flasim për një shkurtim të borxhit privat, por në lidhje me një shkurtim borxhi nga sektori publik, që do të thotë, nga qeveritë evropiane. Një shkurtim i një borxhi të këtij lloji në fakt do të krijojë shumë më shumë hapësirë për manovrim. Ka shumë mënyra, në të cilat kjo do të mund të zbatohet. Për shembull, shërbimet ndaj borxhit mund të jenë të lidhura me normat e rritjes ekonomike greke. Niveli i pagesave të interesit dhe shlyerja e primit do të përcaktohet nga ana e produktit të brendshëm bruto. Unë besoj se kjo duhet të ishte bërë para zgjedhjeve. Ndoshta kjo do të ishte një mënyrë për të treguar mbështetje për Samaras dhe qeverinë e tij, e cila ka bërë një punë shumë të vështirë.
Por tani, menjëherë pas zgjedhjeve, një hap i tillë do të dukej si një koncesion dhe për këtë arsye jam duke supozuar se do të ketë një reduktim të barrës së borxhit në një afat të mesëm, edhe pse jo në të ardhmen e afërt. Para se të ndodhë kjo, Tsipras do të duhet të premtojë të mos ndërpresë reformat strukturore dhe të mos heqë dorë plotësisht nga politikat e kursimit. Kur kjo të thuhet e të bëhet në aspektin politik, ne ndoshta do të kemi një ngërç. Në kundërshtim me parashikimet e raporteve shumë dramatike të medieve, unë mendoj që nuk ka të ngjarë të shohim një përballje në një kohë të afërt dhe se do të na duhet të presim disa javë, madje edhe muaj përpara se të dalë në pah një politikë e re negocimi.
Menjëherë pas zgjedhjeve socialistët dhe demokratët në Parlamentin Evropian thanë se ishte koha për të rinegociuar borxhin grek. Ju vetë keni thënë se një raund tjetër lehtësimi të borxheve është praktikisht i pashmangshëm. A është ky ndoshta një sinjal i gabuar në qoftë se ne duam që shtete të tjera të ndërmarrin dhe zbatojnë reforma edhe më strukturore, veçanërisht në rastin e Portugalisë dhe Irlandës?
Është një akt i vështirë balancimi midis njohjes së një procesi zgjedhor demokratik nga njëra anë dhe detyrës për të mos braktisur marrëveshjet, kur ato janë firmosur, nga ana tjetër. Ndryshimi i shumicave politike nuk do të thotë se Greqia nuk duhet të zbatojë më detyrimet e saj kontraktuale. Negociatat do të vëzhgohen nga afër edhe nga vendet e tjera. Kjo është arsyeja përse unë jam i sigurt se fillimisht Tsipras nuk do të shohë ndonjë lëshim në javët në vijim. Trojka me siguri nuk është e interesuar në forcimin e lëvizjeve populiste të krahut të majtë dhe të krahut të djathtë, që janë kundër euro-zonës në Spanjë, Itali dhe Francë duke arritur një marrëveshje të shpejtë Syriza në një kohë të afërt. Kjo është veçanërisht e rëndësishme në rastin e Spanjës. Kështu, lëvizja lokale Podemos ka tendencë për të marrë orientimin e saj nga Syriza. Numri i votuesve të mundshëm të Podemos në Spanjë rritet sa herë Tsipras arrin një sukses. Zgjedhjet në Spanjë në fund të vitit mund të krijojnë një situatë të vështirë politike, edhe pse në terma shumë më të mëdha sistemike, pasi kemi të bëjmë me një shtet shumë të rëndësishëm anëtar të BE-së.
A ishte Vendimi i Bankës Qendrore Evropiane i njohur ndryshe si “lehtësimi sasior”, i marrë më 22 janar 2015 edhe në të mirë të Greqisë, një shtet pjesë e këtij programi?
Jo. Vendimi i Bankës Qendrore Evropiane nuk ka fare të bëjë me zgjedhjet apo gjendjen politike në Greqi. Me anë të “lehtësimit sasior” Banka Qendrore Evropiane është duke bërë një përpjekje të fundit për t’u përballur me kërcënimin e deflacionit në euro-zonë. Fondi Monetar Ndërkombëtar (FMN) beson se ka një probabilitet 40 për qind se do të ketë deflacion. Kështu, ky rrezik nuk duhet të nënvlerësohet. Kjo është arsyeja përse BQE është përgatitur për këtë lëvizje në një proces politik të gjatë dhe të vështirë.
Si një shtet anëtar, Greqia është shumë e vogël për të luajtur një rol themelor në këtë fushë. Kjo është arsyeja që Banka Qendrore Evropiane ka prezantuar rregulla të brendshme për blerjet e bondeve dhe për këtë arsye asnjë borxh grek nuk mund të blihet përpara verës së këtij viti.
Bundesbanka nuk mendon se ka një rrezik për deflacion. Atëherë përse duhet të vepronte BQE?
Nëse, si një mjek, ju jeni përballur me një pacient, i cili sipas mendimit tuaj është në një rrezik të konsiderueshëm dhe që mund të sëmuret rëndë, atëherë është detyra juaj për t’u marrë me këtë sëmundje në mënyrë parandaluese, edhe në qoftë se barnat kanë efekte anësore. Kjo është pikërisht ajo që po bën Banka Qendrore Evropiane. Siç e kemi parë, FMN-ja mendon se ka një shans 40 për qind për deflacion. Kjo do të thotë që ne nuk jemi të sigurt se do të ketë deflacion, por mundësia sigurisht nuk mund të përjashtohet. Unë jam i habitur nga mungesa e shqetësimit nga ana e Bundesbank-ës dhe faktin që ajo konsideron se rreziku i deflacionit është jo-ekzistues. Të përjashtosh një rrezik në mënyrë mjaft eksplicite, ndërsa të tjerët e konsiderojnë atë si të rëndësishëm është një strategji e rrezikshme dhe shumë e papërgjegjshme.
Dhe në kundërshtim me programin OMT të BQE-së, i cili u kufizua në blerjet selektive të bondeve qeveritare nga shtetet që gjenden në krizë ekonomike, blerjet me bazë të gjerë të programit që është miratuar tani, nuk janë kontestuar për arsye ligjore.
Ka një rënie të vlerës së Euros. A është BQE duke dobësuar monedhën?
BQE nuk do ta quante ashtu, por blerjet e obligacioneve po japin efektin e pritur, që është mbajtja e Euros në nivele të ulëta. Ne nuk duhet të harrojmë, veçanërisht në Gjermani, që në kohërat e rritjes së vogël ekonomike një kurs i ulët i këmbimit mund të ketë gjithashtu efekt pozitiv dhe dinamik në ekonominë gjermane. Ne jemi kampionë botërorë të eksportit. Mallrat tona janë më pak të shtrenjta kur Euro është më e dobët, dhe kjo është duke injektuar një dozë shtesë të dinamizmit në vend. Pasi rritja ekonomike të kthehet në euro-zonë, gjë që shpresojmë të gjithë se do të ndodhë, dhe nëse kjo do të shkaktojë inflacion, BQE do të ndërpresë programin e saj të blerjes së bondeve shumë shpejt. Në të vërtetë menjëherë. Dhe normat e interesit do të rriten dhe do të veprojnë si frenues për rritjen e çmimeve. Vlera e euros do të fillojë të rritet. Në situata krize të kësaj natyre, një monedhë vepron si një amortizues natyror i shokut.
Dhe meqë ra fjala, kjo nuk ka të bëjë fare me bilancin e lartë të Gjermanisë në surplusin tregtar në euro-zonë. Është diçka që nuk përkeqësohet nga euro e dobët. Ç’është e vërteta, vlera e jashtme e euros ndikon tek të gjithë vendet e euros në të njëjtën mënyrë. Një euro më e dobët i bën produktet italiane, franceze dhe spanjolle më konkurruese në nivel ndërkombëtar. Unë mendoj që në situatën aktuale kjo mund të jetë një lehtësi e vërtetë, edhe pse sigurisht një monedhë e dobët nuk duhet të jetë kurrë një synim afatgjatë i politikave ekonomike.
Politika e BQE po bëhet një problem për sa i përket monedhave të Polonisë dhe Danimarkës. A mundet ne thjesht të ulim rëndësinë e problemeve që rrjedhin nga lufta kundër prirjeve të deflacionit?
Regjimet e kursit të këmbimit për zlotin polak, koronën daneze dhe gjithashtu frangën zvicerane përpara se ajo të rivlerësohej, tregojnë përse shtetet e zonës Euro kanë bashkuar forcat. Në kohëra krize, bashkimi monetar gjeneron siguri për eksportuesit dhe importuesit, të cilët nuk lihen në mëshirën e rivlerësimit ose zhvlerësimit nga ana e Bankës Qendrore. Debatet në lidhje me vendimin e Bankës Qendrore Zvicerane, kanë treguar se sa e vështirë është në aspektin emocional dhe politik të flasësh rreth vlerës së jashtme korrekte të një monedhe.
Në lidhje me BQE-në, ajo nuk ka asnjë mundësi tjetër, përveç luftës ndaj rrezikut të deflacionit. Kjo është detyra e saj e deklaruar. Në fakt, për sa më përket mua, ne kemi pritur për një kohë të gjatë. Japonia ka luftuar deflacionin për 25 vite dhe ende nuk ka gjetur një mënyrë për ta menaxhuar këtë çështje. Unë shpresoj se kjo nuk është ajo që do të ndodhë në euro-zonë dhe në qoftë se unë do të kisha një mundësi të frenoja shpejt rrezikun e deflacionit, edhe nëse kjo do të nënkuptonte pranimin e disa efekteve anësore, atëherë unë sërish do preferoja politikat e frenimit. Nga këndvështrimi i analizës përfundimtare, kemi të bëjmë thjesht me çështjen e zbritjes së nivelit të inflacionin në kuotën 2 për qind, që është edhe synimi i BQE-së. Në momentin kur inflacioni do të fillojë të rritet, rreziku i deflacionit nuk do të jetë më problem. Në këtë rast BQE do të ndalonte blerjen e bondeve dhe i gjithë ky episod do t’i përkiste së kaluarës.
Veçanërisht në Gjermani unë do të doja të shihja një debat në lidhje me rreziqet e deflacionit të organizuar me të njëjtin intensitet si debati për ofrimin e ndihmës për vendet në krizë. Unë vijoj të lexoj që BQE ka hartuar një program mbështetjeje për shtetet e Evropës jugore. Kjo nuk është e vërtetë dhe unë thjesht nuk mund ta kuptoj përse njerëzit vazhdojnë të përsërisin këto keqinterpretime të gabuara të fakteve.
Informacion Biografik:
Prof. Dr. Henrik Enderlein është drejtor i Jacques Delors Institut – Berlin dhe dekan i asociuar dhe profesor i Ekonomisë Politike në Shkollën Hertie të Qeverisjes.
Jacques Delors Institut – Berlin dhe Fondacioni Bertelsmann bashkëpunojnë ngushtë në projektin “Kompletimi i Bashkimit Ekonomik”, që është pjesë e programit të fondacionit “E ardhmja e Evropës”.
