Një ditë qershori, në orën nëntë të mëngjesit, kapiten Popovi i ra ziles së derës. Për një kohë të gjatë, askush nuk u përgjigj, por më në fund në veshin e tij mbërriti çapitja e nxituar e disa hapave.
-Kush është aty? Kush jeni?- u dëgjua zëri i përvajshëm i një femre.
Dera u hap vetëm një fije, ende e bllokuar nga zinxhiri pas saj. Sivtsevi dhe Emeljanenko ndryshuan qëndrim, gati për të nisur dhe përfunduar punën e më pas të largoheshin sa më shpejt që të ishte e mundur. Ata ishin dy djelmosha të paaftë. Popovi futi kartën e identiteti mes hapësirës së ngushtë të derës. U dëgjua përsëri një fëshfërime hapash dhe më në fund dera u hap.
Dëshmitari, i cili punonte në zyrën e strehimit të bashkisë dhe ishte në anën e tyre, u sul brenda i pari.
-Këtu jeton Boris Ivanoviç Muratovi? – pyeti Popovi.
Muratovi, një burrë trupmadh dhe mjekrosh, mbiu menjëherë në dhomë. Ai ishte rreth të dyzetave dhe kishte veshur një këmishë nate ngjyrë blu, ndoshta prej kadifeje.
Ne nuk prodhojmë rroba të tilla, mendoi i pështirosur Popovi. Ku dreqin i gjejnë kësi lëtyrash?
-Pasaportën tuaj, ju lutem, – foli Popovi.
Në atë moment u shfaq edhe gruaja e Muratovit, veshur po me të njëjtën këmishë ngjyrë blu.
-Ju lutem, lexojeni këtë dokument, – tha Popovi dhe u tregoi urdhrin e bastisjes. Ai nuk donte që Muratovi ta prekte me dorë, ndaj e mbajti dokumentin në ajër, përpara fytyrës së tjetrit, duke e detyruar që ta lexonte në distancë.
-A mundem? –Muratovi zgjati dorën.
Popovi e tërhoqi menjëherë krahun.
-E ç’ka për të lexuar? Është vetëm një urdhër-bastisje. Kaq gjë mund të ta them unë.
-E shoh që është një urdhër-bastisje. Por nuk paska vulë.
-Oh, në djall! – u nevrikos Popovi. – Fundja, s’ka shumë rëndësi, apo jo? Një urdhër-bastisje është një urdhër-bastisje… Do të vuloset, për këtë të jesh i bindur!
-Mund të ktheheni kur të jetë i vulosur, – ia preu me përbuzje Boris Ivanoviçi.
-Do të tregohesha më i sjellshëm, po të isha në vendin tuaj. Nuk do të ishte mirë për askënd, po ta nisnim mbrapsht këtë muhabet. Kini mirësinë, ju lutem, dhe më lejoni të bëj punën time.
-Një minutë, – tha Muratovi dhe u tërhoq në një dhome të vogël.
Popovi e njihte planimetrinë e apartamentit. Kudo njësoj, mendoi: një korridor, një dhomë në fund të korridorit, pastaj depoja e vogël ku ata mbanin gjithçka që kishte ardhur të kërkonte.
Muratovi u kthye me një letër të trashë dhe të verdhë në dorë. Në krye të saj dallohej një vulë zyrtare me profilin e “burrit të burrave”. Poshtë vulës lexohej: “Fletë Lavdërimi”. Muratovi e mbajti letrën mu para hundës së Popovit, aq afër sa ky i fundit s’po mundte ta lexonte.
Gruaja e Muratovit, e cila qe bërë meit në fytyrë, duke krijuar një kontrast të fortë me këmishën blu, e vështroi të shoqin me përgjërim. Vjehrra e tij, Maria Nikolajevna, po shtinte çaj në disa filxhanë sikur nuk po ndodhte asgjë e jashtëzakonshme.
-Lexojeni duke filluar nga gishti im, ju lutem, – tha Muratovi. –Aty ku kam gishtin.
Kapiteni e lexoi dhe e kuptoi. Bëri prapa-kthehu dhe mori me vete trupën e shoqëruesve.
Muratovi e flaku mënjanë dokumentin shpëtimtar.
Maria Nikolajevna vuri një filxhan me çaj dhe një pjatë me sandviçë përpara Boris Ivanoviçit. Muratovi e donte shumë të vjehrrën, tek e cila shquante qartë gjurmë të së shoqes, Natashës, edhe pse e ëma ishte më e vendosur. Por ai shihte gjithashtu gjurmë të vjehrrës tek e shoqja: shenjat e para të ngjalljes së pakthyeshme, rrudhat e ardhshme në cepat e buzëve dhe palët e gushës që formonin një mjekër të dytë.
Natasha mblodhi shukun e letrës nga dyshemeja.
-Ç’ishte kjo hata, Boris?
Borisi bëri me shenjë nga tavani – ata po na dëgjojnë.
-Epo, Natashenka, ma dhanë atë certifikatë sepse në fabrikën tonë isha une ai që prodhoi sarkofagun e udhëheqësit dhe mësuesit të të gjitha kohërave dhe popujve, Vladimir Iliç Leninit. Kqyre mirë atë nënshkrim. Partia më është borxhlie për jetë.
Maria Nikolajevna buzëqeshi. Natasha ngriti lart dorën e bardhë dhe fërkoi nervoze qafën e saj edhe më të bardhë.
-Po tani? – pyeti ajo me gjysmë zëri.
-A mund të më shtini edhe një filxhan tjetër me çaj, Maria Nikolajevna? – pyeti ai, duke trokitur me njërin gisht mbi filxhanin e zbrazur.
Natasha u ul, ende e paaftë të mblidhte veten. Muratovi e përqafoi. Ajo mori një fije letër të pastër dhe një lapës dhe shkroi mbi të: – Do të të arrestojnë.
-Do të iki pas një gjysmë ore, – shkroi ai mbas. Pastaj e grisi letrën dhe i vuri flakën. Priti derisa flakët i përcëlluan gishtat dhe i flaku copat e mbetura në një tavëll.
Ai mori një copë tjetër letre të pastër, shkroi “stacioni i trenit” mbi të dhe ia tregoi Natashës dhe Maria Nikolajevnas.
-Këtë moment, – tha Muratovi.
-Vetëm? – pyeti Natasha.
Muratovi pohoi me kokë.
Pastaj Muratovi shkoi te dollapi, nxori prej andej një dosje që përmbante atë çka kishte ardhur të kërkonte kapiten Popovi. Hoqi nga dosja një tufë me fletë të ilustruara dhe u kthye në kuzhinë.
Muratovi mori nga soba një letër, që përdorej për gatime të pjekura, vendosi mbi të disa nga fletët e dosjes dhe u bë gati t’u vinte zjarrin me një shkrepëse. Maria Nikolajevna ia rrëmbeu shkrepësen nga dora në momentin e fundit.
-Sa herë të kam thënë, Boris Ivanoviç, që të mi lini mua punët e shtëpisë. – Maria Nikolajevna shkoi në korridor dhe ngriti njërin kënd të linoleumit të ngrënë nga koha. Futi fletët me vizatime nën linoleum dhe pastaj e sheshoi përsëri këndin e tij në pozicionin e mëparshëm.
-E kanë lënë mendtë, e kanë lënë mendtë, – thirri Natasha. E ëma i bëri me shenjë nga telefoni – ashtu si Borisi, edhe ajo mendonte se po përgjoheshin. Më pas, kësaj radhe me zë të lartë, ajo tha: – Boris, po të bëj qofte me mish për drekë, mirë?
Njëzet minuta më vonë, Muratovi rrëshqiti jashtë nga dera e pasme. E kishte rruar mjekrën, por mustaqet i kishte mbajtur. Përshkoi kopshtin, i cili ishte përmbytur nga stuhia e një ditë më parë. Degët e thyera ngrinin kryet si kthetra fantazmagorike mbi sipërfaqen e pellgaçes të krijuar. Borisi çau përmes me vështirësi. Mbi shpinë kishte hedhur një torbë të madhe, ku brenda kishte rrasur disa ndërresa, një pulovër, jastëkun e parapëlqyer dhe deri në kacidhen e fundit të të hollave që kishte gjetur në shtëpi.
Sivtsevi dhe Emeljanenko, të cilët kishin qëndruar për të ruajtur derën e parme, qenë ulur në një stol, duke tymosur nga një cigare, dhe po vrisnin mendjen nëse duhej të shkonin për të freskuar gurmazet me ndonjë birrë.
Kapiten Popovi u kthye pesëmbëdhjetë minuta më vonë bashkë me vulën e nevojshme. Natasha e hapi menjëherë derën dhe i njoftoi se Muratovi kishte shkuar në punë. Popovi i shigjetoi me sy të egërsuar dy leshkot e tij.
-Po ai është i papunë! E çfarë profesioni na paska kështu?
Menjëherë ndërhyri e vjehrra: – Ai është një artist. Ai nuk ka një zyrë, por punon gjithë kohën. Ju e patë vetë.. ai ndërtoi sarkofagun e Leninit.
-Po, por që atëherë e kanë pushuar nga puna, – tha Popovi.
Maria Nikolajevna nuk u ligështua: – Prandaj dhe ka dalë, të gjejë punë.
-Do të kthehet për drekë? – kërkoi të dinte kapiteni.
-Sigurisht. – Ata e kishin ngrënë versionin e qofteve me mish. S’kishin humbur fare kohë ta mbushnin apartamentin me çimka.
Kapiteni iu fut punës të rregullonte një mal me letra. Ato ditë, të gjithë mbanin libra të ndaluar; sidoqoftë, Popovi nuk po kërkonte një samizdat.
Kapiteni po kërkonte vizatimet që kishte përpara vetes, mbi tavolinën e punës, në formën e fotokopjeve nga Stern, një revistë e Gjermanisë Perëndimore. Njëra ishte një karikaturë me shkronja gjigante, që lexonin: “Lavdi Partisë Komuniste të Bashkimit Sovjetik.” Shkronjat ishin bërë me sallam dhe nën to kishin vizatuar një turmë njerezish dhe qensh, të cilët ishin zgjatur mbi majat e këmbëve për të arritur sallamrat. Madje aty kishin vendosur edhe një tabelë çmimesh: “2 rubla e 20 kopekë.”
Një tjetër karikaturë paraqiste mazoleumin, gjithashtu i bërë me sallam, por emri “Lenin” ishte shkruar me salsiçe.
Agjentët kishin kërkuar për një kohë të gjatë, përpara se të zbulonin identitetin e artistit. Mungonin vetëm skicat origjinale, ose diçka e përafërt me to.
Kapiten Popovi punoi deri vonë atë mbrëmje. Ai konfiskoi tre thasë me libra të ndaluar, por skicat nuk u gjetën kurrë.
Ndërkohë, Muratovi po pushonte në shtëpinë e një plake, e cila ishte përpjekur të shiste qepë të njoma dhe majdanoz në portin e Kimrit. Por në shtëpi ishte kthyer vetëm një udhëtar që kishte humbur tragetin e fundit për në Novo-Okatovo. Muratovi kishte paguar një rubël për të kaluar natën në një koçek të vogël, ku për shtrat kishte një deng me kashtë, edhe pse të mbuluar me një çarçaf. Në mëngjes, ai u la dhe u pastrua te pusi i oborrit dhe mori tragetin e orës gjashtë. Doli se plaka na ishte një shenjtore…nuk e raportoi kurrë bujtësin e panjohur.
Atë mbrëmje, ai ndodhej në fshatin e largët e dhe të izoluar të Danilovi Gorkit, duke pushuar në një izbë të vjetër fshati që i përkiste mikut të tij, Nikolaji Mihajlloviçit, gjithashtu një artist. Këtij i shpjegoi situatën e vështirë dhe i kërkoi nëse mund të qëndronte aty për njëfarë kohe, mbase duke u hequr si një kushëri a një i afërm. Nikolaji tundi kokën dhe shfryu i pakënaqur, por nuk e refuzoi. Kështu nisi jeta në arrati e Boris Ivanoviçit.
Danilovi Gorki nuk ishte dhe aq një fshat se sa një vendbanim i vogël, me vetëm pesë shtëpi. Njëra i përkiste Nikolaji Mihajlloviçit; një tjetër ishte e braktisur, e pabanuar që nga vdekja e të zotit dy vite më parë. Të tjerat ishin të banuara dhe jepeshin nga të zotët me qera për pushuesit verorë. Në Shtator, të gjithe do të iknin.
E ëma e Nikolaji Mihajlloviçit rridhte nge një familje aristokratësh dhe i ati i tij kishte qenë një prift, të cilin e kishin ekzekutuar në vitin 1937. Kështu, Nikolaji ishte gjithmonë i përgatitur. Ai i tha se do të ishte i sigurtë ta kalonte verën aty, ndërkohë që kishte plot të ardhur të tjerë, por më pas Borisi do të binte shumë në sy, që sigurisht përbënte rrezik.
Shtëpia e Nikolaji Mihajlloviçit ishte dinga me njerëz. Fëmijë, të moshuar, dy femra beqare që ishin të afërme të tij, dhe disa miq afatgjatë të shtëpisë. Të gjithë ndihmonin nga pak me punët e shtëpisë, edhe pse nuk ishte diçka e detyrueshme. Ata e mbanin veten të zënë me punë nga mëngjesi në darkë, por ndiheshin të lirë.
Për Borisin, jeta në fshat ishte diçka e re. Ai ishte një krijesë urbane. Gjyshi i tij kishte qenë një bujkrob, i cili, në vitin 1883, kishte filluar punë në shtypshkronjën e Sjytinit. I ati i tij kishte qenë një artizan proletar i zoti, një moskovit i vërtetë.
Përpara arratisjes së tij, Borisi nuk kishte qenë kurrë më parë në një fshat. Papritur, bukuria e atij vendbamini të izoluar u shpalos përpara tij me të gjithë forcën e saj. Danilovi Gorki prehej ndanë brigjeve të një lumi të gjerë, mes tokave moçalore dhe pyjeve. Mikpritësit e tij, pasardhës të një familjeje aristokrate, u shkonin gjithashtu për shtat shijeve të tij. Ata nuk kishin jetuar kurrë në pallate fisnikësh dhe as nuk i kishin shijuar ndonjëherë privilegjet e luksit, meqë për gjysmë shekulli qenë detyruar të jetonin një jetë mes varfërisë dhe përndjekjes, mërgimit të detyruar dhe burgimit. Ata që kishin mbijetuar ishin ashpërsuar si njerëz. Ndërkohë ishin thjeshtuar aq shumë sa nuk dinin as një gjuhë të huaj. Sidoqoftë, kishte ende diçka të veçantë tek këta njerëz, edhe pse Boris Ivanoviçi nuk qe në gjendje ta identifikonte saktësisht këtë veçanti.
Vajza e Nikolajit përgastiste kasha në sobë, piqte byreçka në prush, punonte në bahçe dhe lante ndërresat në lumë. Nipërit e tij peshkonin, ndërsa të mbesat dhe dy tezet mblidhnin fruta pylli dhe kërpudha. Të gjithë ata vizatonin, këndonin, madje organizonin edhe shfaqje për të argëtuar të vegjlit.
Pak ditë pas mbërritjes së Borisit, në shtëpi erdhi për një vizitë tre ditore edhe Anastasia, kushërira e shkathët dhe e zhurmshme e Nikolaji Mihajlloviçit. Vëmendja e saj u fokusua menjëherë mbi Boris Ivanoviçin. Ai ishte një pré sa interesante, aq edhe e lehtë; ata nuk humbën kohë, edhe pse nata e tyre e parë do të kishte zgjatur më shumë nëse e gjithë familja nuk do të kishte harxhuar aq shumë kohë duke kënduar në tavolinën e bukës. Anastasia ishte një këngëtare e mirë, me një lloj ngjyrimi cigan në zërin e saj. Ajo kishte gjinj të vegjël, pothuajse vajzërorë, dhe një hundë të gjatë. Nuk ishte po aq e bukur sa e shoqja e tij, por Borisit nuk iu shqit nga mendja për një kohë të gjatë; dukej sikur ajo e kishte pastruar nga koka te këmbët, sikur e kishte zbërthyer të gjithë qenien e tij, qelizë për qelizë, dhe pastaj e kishte riqepur sërish në personin që ishte. Borisit as nuk i kujtohej të kishte pasur ndonjëherë atë farë energjie dhe rezistence. Anastasia, një mjeke, u largua me varkë ditën e katërt të marrëdhënies së tyre, meqë kishte një turn njëzetë e katër orësh në spitalin ku punonte si drejtoreshë e një departamenti. E gjithë familja u ngrit herët dhe u rreshtua në bregun e lumit për ta përcjellë. Anastasia këndoi “Marushenka lau këmbkat e bardha” dhe i përshëndeti njerëzit me shami, ndërsa varka zbehej në horizont.
Sa femër inteligjente. Por edhe një kuçkë e paparë! mendoi Boris Ivanoviçi, njëkohësisht i mrekulluar dhe konfuz.
Sikur t’ia kishte lexuar mendimet, u dëgjua zëri i Nikolaji Mihajlloviçit: -Tëpkë Nastja. Stërgjyshja ose stër-stërgjyshja e saj bridhte sa andej këndej me Pushkinin.
Në Ditën e Shndërrimit, të gjithë njerëzit e shtëpisë shkuan në kishë, në Kashino. Në fillim me traget, pastaj me autobus. Udhëtimi i bëri telef.
-Ti bën një jetë shumë anti-sovjetike, – tha me admirim Borisi.
-Jo, Boris, është thjesht një jetë jo-sovjetike, – u përgjigj Nikolaji Mihajlloviçi duke qeshur.
Gjithë verën, Borisi kundroi diellin të ngrihej mëngjeseve dhe valët të përkëdhelnin bregun e poshtëm të lumit, i cili ishte mbuluar me guaska të boshatisura midhjesh dhe me disa lule dekorative, që më parë i kishte parë vetëm nëpër ikona. Nuk e kishte ditur që këto lule ekzistonin me të vërtetë; i emocionuar nga gjithçka që i zinte syri, ai ndjehej i lumtur. Të gjithë mblidhnin kërpudha në pyll. Nuk kishte shumë syresh gjatë korrikut, por në gusht ato mbinë kudo pas shirave të lehtë verorë.
Ditët qenë të gjata. Mbrëmjet, me filxhanët e shumtë të çajit, qenë të këndshme dhe netët kalonin sa hap e mbyll sytë. Atë e zinte gjumi dhe pastaj zgjohej brenda një çasti, sikur të mos kishte ndodhur asgjë.
Kështu kaloi një muaj e gjysmë dhe ende nuk kishte marrë ndonjë lajm nga shtëpia; gjithsesi, nuk provoi ndonjë mënyrë për të kontaktuar me të shoqen. Ndjehej më rehat tek imagjinonte shqetësimin e saj për të – dëshirat, ankthet, frikën e saj.
Një i afërm i Nikolaji Mihajllovicit hodhi një kartolinë të vetme në një kuti postare në Moskë. Në kartolinë shkruhej se gjithçka është mirë, mos u shqetëso, të dua dhe më ka marre malli.
Në gusht, e shoqja e Nikolaji Mihajlloviçit, e bija e një artisti të famshëm rus, erdhi në fshat bashkë me djalin e tyre më të madh, Koljan. Vajzat e u mblodhën tërë gëzim rreth të ëmës, duke e përkëdhelur sikur të ishte një mike e nderuar. Kudo dëgjoheshin thirrjet “Mamushka, Mamushka,” ndërkohë që Kolja, i cili ishte tridhjetë vjeç, i rrinte pas të atit kudo që shkonte ky. Boris Ivanoviçi, i cili ishte një kundërshtar i zjarrtë i riprodhimit njerëzor, nisi të dyshonte në besimet e tij. Shumë kohë më parë, ai kishte arritur në përfundimin se njerëzit duhej të refuzonin të lindnin fëmijë në atë jetë çnjerëzore dhe hipokrite, në atë jetë të pakuptimtë, plot varfëri dhe mjerim. I kishte thënë Natashës se ky ishte i vetmi kusht për t’u martuar bashkë.
Martesa e tyre kishte zgjatur për tetë vite dhe problemi nuk ishte se ajo donte fëmijë. Asaj i mungonte sensi i humorit, ose ndoshta mënyra e të menduarit e të shoqit ia kishte shteruar energjitë. Ajo rrëqethej sa herë që shihte vizatimet e tij, ndërkohë që këto bëheshin gjithnjë e më agresive e më të dëshpëruara. Në krahasim me çiftet e tjera, mund të thuhej se kishin pasur një jetë të mirë. Ai ishte diplomuar nga departamenti i zejeve në shkollën Stroganov. Meqë punonte si riprodhues veprash, ai kishte më shumë para se artistët “e vërtetë” në fabrikë; merrte porositë më të mëdha, p.sh., me vlerë mbi një mijë rubla.
Ndonjëherë punonte në të zezë, si asistent i artistëve të famshëm. Ai ndihmonte në krijimin e pjesëve dekorative prej metali për shtëpitë e ndryshme të kulturës, për hekurudhat dhe fonderitë; nuk kishte rëndësi funksioni i ndërtesës, kultura mbetej gjithmonë socialiste. Kjo punë e kishte mbushur gjithnjë e më shumë me një mllef të madh, që manifestohej në karikatura gjithnjë e më thumbuese mbi jetën socialiste. Kjo e fundit të jepte vazhdimisht përshtypjen se ishte në prag të shndërrimit në një utopi komuniste.
Dashuria e tij për vizatimin kishte ardhur duke u shtuar. E ftuan të merrte pjesë në një shfaqje artistike në apartamentin e dikujt. Shumë njerëz i admironin skicat e tij. Suksesi i pare i vërtetë ishte një skicim i statujës “Punëtori dhe një grua kooperativiste”, e riprodhuar me sallam. Falë Iljas, mikut të tij, skica arrit deri në Gjermaninë Perëndimore dhe u botua në revistën Stern. Pas kësaj, Borisi u bë gjithnjë e më indiferent ndaj punës në fabrikë, duke parapëlqyer ta kalonte kohën me skicime.
Në Danilovi Gorki, Muratovit i iku dëshira të skiconte vizatime me sallam. Në fshat nuk gjeje asgjë me vlerë dhe askënd për të admiruar skicimet e tija. Vizatimet e natyrës së qetë, që i gjithë njerëzit e Nikolaji Mihajlloviçit, me të rinj e me pleq, dashuronin të skiconin, po ashtu nuk i bënin aspak përshtypje Boris Ivanoviçit. Si përfundim, ai nuk e ushtroi artin e tij gjithë verën.
Shtatori po afronte dhe gjindja u bë gati të kthehej në qytet. Ata mbushën torba të tëra me kërpudha dhe frutat e pyllit i thanë në sobë. Atë vit nuk bënë reçelra. Nuk kishte mjaftueshëm sheqer dhe, sidoqoftë, kavanozat ishin një telash më vete për t’u transportuar. Qilarët u mbushën me turshi dhe kërpudha, ndërsa patatet e para u groposën.
Kur mungonin dhe pak ditë nga nisja, Nikolaji Mihajlloviçi e pyeti më në fund: – Ke vendosur të dimërosh këtu, Boris Ivanoviç?
-Kam frikë, Nikolaji Mihajlloviç. Jo nga policia. Kam frikë nga soba juaj, nga shtëpia juaj. Këto janë gjëra që njeriu duhet t’i mësojë që në vegjëli. Më duket se për mua është tepër vonë të nxë të tilla dije.
Nikolaji Mihajlloviçi fërkoi mjekrën e rrallë, heshti për një moment dhe pastaj bëri një propozim:
-Pushuesit e Baba Nures kanë ikur dhe ajo është dobësuar shumë këtë vit. Mund të rrish në izbën e saj. Do të flas unë me të. Ti do ta ndihmosh me punët gjatë dimrit. Unë do të kthehem në dhjetor. Do Zoti të jesh gjallë deri atëherë.
Muratovi i dha Nikolaji Mihajlloviçit dy detyra kur të kthehej në Moskë. Së pari, ai duhet të shkonte për vizitë në shtëpinë e tij, kur të ishte e mundur dhe pa i njoftuar më parë, dhe t’u jepte të shoqes dhe të vjehrrës një letër prej tij, por nuk duhej t’u thoshte se ku ishte. Së dyti, ai duhej të takohej me Iljan, shokun e Muratovit, dhe t’i thoshte një fjalë të vetme: “Përpara”. Ilja do ta kuptonte. Përpara se të kthehej në fshat në dhjetor, ai duhej të takohej përsëri me Iljan, të merrte paratë që do t’i jepte ky dhe gjysmën e shumës t’ia jepte familjes së Muratovit; pjesën tjetër duhej t’ia sillte Muratovit. Ai nuk e dinte sa para do të ishin gjithsej, ndoshta do të ishte një shumë e madhe, ndoshta diçka modeste, ndoshta nuk do të kishte fare para.
Muratovi lëvizi në shtëpinë e Nurës, një plakaruqe e kërrusur, me një fytyrë gërmuqe, gishtat gjithë bullunga dhe kyçe të mëdhenj dhe të shëmtuar, të cilat i kryqëzonte mbi gjoks sa herë që ecte. Të jepte gjithmonë përshtypjen se po mbante me vete një poçe me gjellë. Kyçet e saj qëndronin përherë të përthyer dhe duart i përdorte sikur të ishin kthetra të stërmëdha.
Në këmbim të strehimit, ajo i kërkoi Muratovit jo të holla, por vodkë. Doli se plakaruqja ishte një pijetare e thekur dhe se i pëlqente të harbohej si një marinar veteran. Ajo zgjohej herët çdo mëngjes, zvarritej jashtë shtratit, mes rënkimeve gërvishtëse të këtij të fundit, bënte kryqin në këndin e shenjtë të dhomës, ku prehej një ikonë e nxirë, dhe rrëkëllente me një frymë teken e parë të ditës. Në mesditë kthente një të dytë. Për drekë do të hante kasha ose patate. Më vonë, tre teke me vodka do të shërbenin si zëvendësues për të gjitha yndyrnat, proteinat dhe karbohidratet e nevojshme. Nura konsumonte pa frikë një shishe në javë, një racion ky që kishte vite që e respektonte. Mëngjeseve, zor se dalloje ndonjë shenjë jete në trupin e saj, por kur vinte mbrëmja ajo gjallërohej si vashë e re, madje bënte edhe ndonjë punë shtëpie, ndërkohë që nuk pushonte se mërmërituri gjepura pa fund nën zë.
Shumë vite më parë, fshati ishte elektrifikuar, madje aty mbërritën edhe valët e radios. Nura e injoronte elektricitetin dhe nuk e ndizte kurrë dritën, meqë zgjohej me të gdhirë dhe shkonte të flinte me tu ngrysur. Por asaj i pëlqente radioja. Kur Muratovi arriti më në fund të deshifronte lumin e gjepurave që vërshonin nga goja e plakës, ai zbuloi se bëhej fjalë për një kritikë të pamëshirshme të programeve në radio, të cilat ajo i dëgjonte çdo mëngjes.
“Mbaj vesh, qeraxhi, ai Stalini i ri, që kanë sot dhe që e lavdërojnë kaq shumë, ka për të qenë më blozë se i pari,” i tha ajo dikur Boris Ivanoviçit.
-E pse kështu?
-Ai i pari rrëmbeu gjithçka dhe këtij tjetrit i kane ngelur veç thërrimet për të mbledhur. Oh, na çliruan nga gjithçka, ata mendjendriturit. Në fillim më çliruan nga toka, pastaj nga im shoq, nga fëmijët, nga lopa dhe pulat e mia. Tani do të më çlirojnë edhe nga vodka, që të jem e lirë kokë e këmbë.
Burri i Nurës ishte shuar në vitin 1930, gjatë kolektivizimit. Tre djemtë e saj, të cilët kishin ardhur në moshë në fillim të luftës, ishin vrarë në front njeri pas tjetrit: më i madhi në 1941, i mesmi në 1942 dhe më i vogli në 1945.
-Na çliruan edhe nga Zoti, pa le, – murmuriti ajo, duke parë nga altari i errët në cepin e dhomës. –Megjithëse ka mundësi që ishte Ai që na dha duart i pari. Ec e merre vesh…
Kishte mbrëmje që fqinjet e saj vinin për vizitë: Marfa dhe Zinaida, që të dyja më të reja se Nura, por po aq idhnake. Ato gjerbnin çajin e Boris Ivanoviçit dhe Nura mburrej: -Zoti më dërgoi një bujtës përsëmbari. Ai më sjell vodka, më bën gati samovarin.
Kishte kaluar një jetë e tërë qëkur Boris Ivanoviçi kishte menduar për vizatimet me sallam. Në fshat, produktet e mishit të prodhimit në masë e kishin humbur krejt simbolikën e tyre, si relikte të harruara me kohë. Plakat e fshatit nuk qenë në gjendje të përballonin paret e biletës së trenit për të shkuar në Moskë dhe për të blerë sallamin që kërkonte Muratovi dhe ato nuk do ta kishin parë kurrë një kokërr portokalli nëse Nikolaji Mihajlloviçi nuk do t’u sillte herë pas here kuriozitete të tilla të padëgjuara.
Muratovi filloi të skiconte plakat dhe mjedisin ku jetonin. Në mes të skamjes dhe mjerimit, ai zbuloi një thesar të vërtetë. Patatet e vogla dhe të rrudhura, që gatuhen me gjithë lëkurë, turshitë e shpërfytyruara në fuçitë e qilarit dhe pirgjet me lloj-lloj kërpudhash, nga ato të rrëshqitshmet e deri tek më klasiket me kapuç të bardhë e të shëmtuar. Objekti më i vyer në tavolinë ishte një shishe me qelq të përzhitur, mbushur me një lloj brendi artizanal dhe me një tapë të bërë vetë. Ndonjëherë, nëse ishin me fat, ata pinin vodka. Në dimër, nuk sillnin bukë në dyqanin e Kruzhilinos, një qytezë gjashtë kilometra nga Gorki, ndaj plakat piqnin bukë me radhë.
Boris Ivanoviçit nuk iu desh shumë kohë të konsumonte të gjithë letrën që gjeti në shtëpinë e Nikolaji Mihajlloviçit. Pastaj ai gjeti tetë rrotulla me letër muri, që supozohej të përdorej për papafingon. Ridekorimi kishte vite që shtyhej për më vonë, përpara se të braktisej krejt. Në fillim, ai vizatoi në pjesën e pasme të letrës dhe pastaj filloi të përdorte pjesën e parme, e cila ofronte një sfond me pikla të verdha për skicimet e tij dhe u jepte fytyrave të plakave një gjallëri më të madhe.
Ato ishin njerëzit e fundit që kishin mbijetuar në fshat: po aq të konsumuara nga jeta sa edhe rrobat e tyre të vjetra, po aq të thjeshta sa edhe patatet, i vetmi ushqim i tyre, dhe të lira si retë.
Kur pinin, vinin në humor. Ato këndonin, kujtonin të kaluarën dhe qeshnin, duke mbuluar gojët pa dhëmbë me gishtat e nxirë. Të treja bashkë kishin gjithsej vetëm dy dhëmbë. Kur u dhembte ndonjë dhëmb, trajtimi bëhej me sherbelë dhe hithra. Leshka, bariu i fshatit, kishte qenë i vetmi që dinte si të hiqte dhëmbët dhe dhëmballët, dhe pas vdekjes së tij, dhëmbët e plakave kishin fituar lirinë të binin kur t’u vinte për mbarë.
Boris Ivanovici i skiconte mikpritëset e tij në linja të holla me lapës dhe bisedat e tyre mahnitëse rridhnin nga gojët pa dhëmbë si një valle kordelesh. Oh, historitë që rrëfenin! Ato rrëfenin si, përpara luftës, kuadrot e Partisë kishin ardhur për të mbledhur të gjithë, me kuç e me maç, në kolkoza dhe si njerëzit protestuan dhe protestuan, por në fund nënshkruan fatin e tyre, duke mos pasur zgjidhje tjetër. Djali më i madh i Nurës, Nikolaji shejtanlli, u punoi një marifet me disa vezë të prishura këtyre kuadrove. Ata kishin pasur një pulë që ishte shumë e zgjuar dhe zgjidhte skutat më të fshehta për të lëshuar vezët, aq sa ishte pothuajse e pamundur t’i gjeje. Ndaj vezët prisheshin, aq sa në fund shpërthenin në skutat që zgjidhte klloçka dhe hajt ta duroje kutërbimin për javë të tëra. Nikolaji gjeti disa këto vezë, ende të paplasura, dhe i fshehu në vagonin e kuadrove, që këta të uleshin mbi to me mollaqet e tyre të dhjamura. Nuk keni për ta besuar, por i pari që u ul e bëri përshesh vezën e prishur: u dëgjua një fishkëllimë e mekur dhe kutërbimi pushtoi të gjithë qytetin. Oh sa qeshën njerëzia!
Ato folën për burrat e tyre dhe u grindën mbi hesapet e pazgjidhura. Marfa i kujtoi Zinaidës si kjo ia kishte dredhur me të shoqin në 1929-ën. Zinaida ia ktheu se bariu Leshka vidhte qumësht nga lopët e të tjerëve. Na doli se Leshka ishte vëllai i Marfës dhe ajo nuk e priti mirë akuzën. Grindja e tyre kapi nivele të reja, derisa Nura këndoi një këngë të ndyrë, se kush e drodhi dhe me kë, dhe dy gratë e tjera u gajasën. Sërish, ato iu rikthyen ndodhive që kishin ndodhur shumë kohë më parë, por të gdhendura në kujtesën e tyre. Ato kujtuan “Komunistët”, të cilët i kishin marrë burrat me vete dhe e kishin lënë fshatin të vdiste urie. Me raste, ato do t’i pllakoste heshtja dhe do të kthenin me fund nga një teke; pastaj qeshnin dhe rrëkëllenin një tjetër.
Ra dëbora e parë dhe skamja e mjerimi i muajve të stuhishëm e të trishtë të vjeshtës i lanë vendin dimrit të bardhë. Ky dimër u kthye në një rreze drite për Boris Ivanoviçin, një diell idilik në jetën e tij pa ngjyra.
Ai i kalonte orët e pakta të ditës duke shëtitur nëpër fshat. Moçalet kishin ngrirë dhe tashmë sipërfaqja e tyre mund të përdorej për të eksploruar territore më të largëta. Kishte rënë aq shumë borë sa çizmet e shajakut i mbusheshin plot e përplot.
Një ditë, kur u kthye nga shëtitjet e tij ëndërrimtare, ai vuri re se plakat po bënin shamatë përpara shtëpisë së Nurës. Kishin vendosur të pastronin mirë e mirë shtëpinë për hir të festës që i priste nesër.
-Është Festa e Prezantimit të Marisë, -i thanë ato Boris Ivanoviçit. Ato nuk ishin në gjendje të shpjegonin se pse ose para kujt do të prezantohej Maria. Gjithsesi, plakat kishin vendosur të pastroheshin për merak. Nga ana tjetër, kishin kohë pa u larë. Herën e fundit që kishte ndodhur, kishin festuar Festën e Mbrojtjes, kur kishte rënë edhe dëbora e parë. Shtëpia e Nikolaji Mihajlloviçit ishte e vetmja me një banjë për të qenë; banjat në shtëpitë e plakave ishin rrënuar me kohë. Por në oborrin e Nikolaji Mihajlloviçit kishte kaq shumë dëborë, sa do t’u duhej të pastronin një ditë të tërë. Plakat vendosën të laheshin në shtëpinë e Nurës.
Boris Ivanoviçi e solli vaskën brenda në shtëpi. Pastaj nxori ujë nga pusi dhe mbushi vaskën. Pastaj preu aq dru sa të mbulonte të gjithë verandën. Edhe drutë i solli brenda. Në mëngjes, ato vunë ujin për të zierë. Në shtëpi u bë vapë e madhe dhe xhamat e dritareve u veshën nga kondensimi i avujve, duke u pastruar edhe vetë në proces e sipër.
Gjithçka ishte gati, madje ato kishin pastruar me avull edhe çelësat prej dru mështekne, kur papritur u kujtuan për diçka: ku do të shkonte bujtësi? Në oborr? Aty edhe dhia po ngrinte nga të ftohtët! E si ta nxirrnin në atë farë feje që ishte jashtë? Nga ana tjetër, në sobë nuk e fshihnin dot, do të shkrinte si gjalpi. Shtëpia nuk kishte mjedise të ndara dhe as mure, vetëm një vend pas sobës për t’u fshehur. Aty nuk do guxonte t’i përgjonte. Pastaj ato shpërthyen në të qeshura: E ç’dreqin do të kërkonte azgani ynë me ato plaka gërdalla?
E futën Boris Ivanoviçin pas sobës dhe mbyllën perden. Ai u ul në bisht, me një libër në dorë, por nuk lexoi. Drita e llambës zor se ndriçonte më fortë se një kandil. Sigurisht që mund t’i ishte afruar më shumë llambës, por në vend që të lexonte, ai mbajti vesh çuçuritjet e plakave tek bënin banjë.
Në fillim ato qeshën me njëra tjetrën mbi faktin se ishin fishkur aq shumë, sa as pisllëku nuk u zinte më vend mbi lëkurë. Pastaj Zinaida shtoi se tashmë as erë nuk mbanin më. Dikur në të ri, seksi i tyre kundërmonte me gjithe grishjen e saj, ndërsa tani mbizotëronte pluhuri dhe myku. Më në fund, ato nisën të laheshin: ofshanin dhe rënkonin, tek i hidhnin njëra tjetrës ujë me potere të madhe. Papritur, njëra prej tyre shkau, ra si thes me kocka dhe sokëlliu. Boris Ivanoviçi kërceu në këmbë, gati t’u vinte në ndihmë. Hodhi një sy mbi perde. Zinaida dhe Marfa po e ngrinin Nurën nga dyshemeja, duke u shkrirë me lot si fëmijë të prapë.
Boris Ivanoviçi ngriu në vend. Ai ishte mësuar me fytyrat e tyre tërë rrudha, duart e si kthetra të nxira, këmbët e shtrembëta si shkarpa dhe gjithçka tjetër që nuk mbulohej nga zhelet e tyre më të vjetra se koha. Por tani, oh Zot, ai po i shihte gollomesh për të parën herë. Nuk mund t’i shqiste dot sytë. Flokët e zbardhur dhe të gjatë derdheshin mbi shpinën plot gunga. Krahët dhe këmbët e tyre ngjanin më të shëmtuar dhe me të rëndë se më parë, plot vraga nga puna në arë, më shumë si rrënjët e kapërthyera të pemëve të moçme se si gjymtyrët njerëzorë. Gishtat e tyre kishin marrë ngjyrën e tokës që kishin punuar një jetë të tërë. Trupat e tyre qenë të zbehtë, pothuajse transparentë, aq sa venat i jepnin lëkurës një ngjyrim në blu opake. Marfa i kishte ende gjinjtë, me thithkat e zeza si të ndonjë kafshe, ndërsa gjinjtë e dy të tjerave dukej se kishin humbur diku në kohë, duke lënë pas vetëm disa qeska të fishkura, gjysmë të tejdukshme, që u vareshin deri në kërthizë. Zinaida kishte këmbë të gjata dhe të bukura, ose të paktën atë çka ngelej prej tyre. Të ndenjurat e tyre ishin ngrënë nga përdorimi i tepërt, derisa nuk kishte mbetur veçse një platformë e dystë, mbi të cilën, palët e lëkurës shënjonin vendodhjen e mollaqeve prehistorike.
-Të kam thënë, moj Nura, nuk mbaj dot pesha të rënda unë. Sa herë përpiqem, rrezikoj të më derdhet mitra sheshit, – kakariu Marfa në mënyrë provokuese, pothuajse me një gjurmë krenarie. Boris Ivanoviçi vuri re një qeskë ngjyre gri, që kolovitej mes kofshëve të saj si ndonjë qese duhani. Ai u rrëqeth, por nuk mund t’i hiqte dot sytë nga këto çafka gazmore. Marfa hapi këmbët dhe me zor e futi qesen në fjalë brenda zgavrës së rrudhur e pa qime, në brendësinë e asaj që kohë më parë kishte qenë trupi i një femre.
Boris Ivanoviçi nuk ishte i paditur. Fundja, ai kishte mbaruar shkollën e artit dhe kishte gjenet e një skalitësi mjeshtër. Në adoleshencën, ai kishte studiuar ilustrimet e Doré-së në Komedinë Hyjnore, i yshtur nga kërshëria për trupin femëror. Këto krijesa të shpërfytyruara, vetëm dy metra larg tij, ishin fosilet e gjalla të atyre trupave. Nevojitej një sforcim i imagjinatës për të parë edhe gjurmën më të zbehtë femërore në ato grumbuj kockash të përthyera dhe copash mishi që vareshin pothuajse të pajeta.
Plakja nuk njeh gjini, mendoi Boris Ivanoviçi dhe u pushtua nga tmerri. Po unë? Këtë e pret edhe trupin tim? Jo, nuk dua! Më mirë t’ia fus vetes se të kthehem në hiç!
Papritur, shpërthyen të qeshurat. Plakat e kishin kapur si karafili në degë.
-Oh! Bujtësi yt po na përgjoka, Nurka!
-T’i biem paq me bishtat e fshesës, se mos i hipën ndonjë ide!
Nura u gajas.
-Me hithra ta përcëllojmë! Djemtë e pacipë i rrihnim me hithra sa herë na përgjonin.
-Ah, çfarë shtrigash. Kujtoni se më merr malli për ju. Desha vetëm të ndihmoja atë që u rrëzua, po juve çoç ju thotë rradakja.
Me kaq, ai u fsheh pas perdes. Më pas, ai kaloi ditë të tëra mbi copën e letrës që i kishte mbetur, duke vizatuar Banjën e Mjellmave të Bardha, sepse këtë emër kishte zgjedhur për skenën e dëshmuar. Ia doli mbante të skiconte rreth njëzet versione të saj, përpara se t’i mbaronte letra.
Pikërisht kur Borisit nisi t’i vinte jeta në majë të hundës, Nikolaji Mihajlloviçi u kthye bashkë me të birin, Koljan, për të parë shtëpinë dhe për të marrë me vete në Moskë rezervat ushqimore. Rrugëtimi në dimër ishte një sipërmarrje e vështirë. Në pamundësi për të përdorur rrugët ujore, atyre iu desh të merrnin trenin, autobusin, dhe pastaj te përshkonin edhe gjashtë kilometra të tjera përmes pyllit me një traktor.
Nikolaji Mihajlloviçi solli me vete një shumë të madhe parash nga Ilja, më shumë nga sa priste Boris Ivanoviçi, si edhe një letër nga e shoqja. Ata shkuan në fshatin fqinj për të blerë gjësend në dyqan.
Dyqanxhesha, Verka, e cila kishte respekt të madh për Nikolaji Mihajlloviçin, nxori nga poshtë banakut vodkën e ndaluar. Nikolaji Mihajlloviçi kishte sjellë dy shishe nga Moska, por Boris Ivanoviçi nuk donte të humbte rastin për të shpenzuar një pjesë nga pasuria e re. Më parë, ai i ishte shmangur dyqanit ngaqë u trembej vendallinjve. Ata e përmblodhën të gjithë inventarin e varfër të dyqanit në dy torba shpine: një pako me biskota, karamele të forta si mastiç dhe pa letër ambalazhimi, vaj, elb, një pako me bizele të thata, një kupë me shurup qershie, blloqe me djathë të stazhionuar dhe dy pako me kripë. Verka u zhgënjye që sytë e Borisit vrapuan vetëm pas mallit mbi rafte dhe jo pas bukurisë së saj.
Nikolaji Mihajlloviçi drejtoi kurrizin dhe shkundi shpatullat për të balancuar më mirë peshën e torbës mbi shpinë, gjë që shkaktoi një varg tingëllimash të shisheve brenda thesit.
-Do të rrish gjatë? Eja dhe na vizito! – i tha Verka dhe pushoi faqkën e rrumbullakët mbi njërën pëllëmbë.
-Faleminderit, Vera, po nuk besoj se do të kthehem. Kam ardhur vetëm për një ditë, madje nuk pata kohë as të ngroh shtëpinë, thjesht bëra gati disa shkarpa. Do të kalojmë natën te Svistjunika dhe pastaj do marr përsëri rrugën.
-Epo mirë, të paktën thuaji shokut tënd të na vijë për vizitë. – tha Verka duke buzëqeshur me shenjtallëk. -Këtu vajzat nuk kanë me çfarë të vrasin kohën. Ai u bë kohë që jeton këtu, por ende s’ka zënë ndonjë shoqëri.
Fjalët e Verës treguan se telegrafi i fshatit vazhdonte të punonte: prania e Muratovit ishte diçka që dihej në të gjitha fshatrat aty afër.
-Nesër do të ikim të dy. Po ju mund të njiheni më mirë me njeri tjetrin kur të kthehemi në pranverë, – u pergjig në fund Nikolaji Mihajlloviçi.
Në pritje të kthimit të burrave në Danilovi Gorki, Nura kishte pjekur byreçka me patate dhe që ulur ndanë sobës të pushonte. Për mirësjellje, Zinaida dhe Marfa ishin larguar, që të mos i shqetësonin mysafirët.
-Ndoshta duhet t’i ftojmë për darkë, – tha Boris Ivanoviçi, pasi kishte vendosur më në fund që ta braktiste atë strehë të ngrohte dhe fantastike, që e kishte mirëpritur për një kohë të gjatë.
-Jo, nuk kanë për të ardhur sot. Ato janë gra fshati që i dinë zakonet e mirësjelljes…nuk do të vinin kurrë për vizitë ditën e parë të kthimit tim. Nuk e di pse, ndoshta që të mos bëhen barrë, ose ngaqë nuk duan të duken sikur po lypin dhurata. Ato janë rritur siç duhet, jo si gratë e sotme. Verka, dyqanxhesha, vjedh dhe harbohet. Ajo është mbesa e Zinaidas, që do të thotë se e ka për detyrë ta vizitojë tezen dhe t’i sjellë ndonjë gjë, por asaj nuk ia ka ënda fare. I biri i Zinaidës ka dy vjet që është në burg. E shoqja e tij është një pijanece. Nipi i Zinaidës u mbyt verën e kaluar dhe asaj i ka ngelur vetëm ajo mbesë gdhë. – tha Nikolaji Mihajlloviçi me një shprehi përçmimi në fytyrë. – Nejse, e ç’vlerë kanë për ty hallet e fshatit tonë, Ivanoviç?
Atë moment hyri Kolja, krahët e të cilit ishin plot me nozullime nga qilari.
-Gjithçka në rregull, baba. Nuk kishte ngrirë asgjë. Patatet janë në gjendje të mirë, vetëm se do ta kemi të vështirë t’i çojmë deri në stacion me këtë farë moti…do të na ngrijnë rrugës. Personalisht, do të merrja kastravecët dhe kërpudhat, po patatet nuk do t’i zija me dorë.
Të tre ata po i gëzoheshin faktit që mund të ishin burra mes burrash, duke shijuar byreçkat dhe të mirat e tjera të fshatit. Për të festuar bashkimin, i qëruan patatet dhe i shoqëruan me vaj, por nuk i hapën konservat, duke vendosur që t’ua linin plakave që të festonin me to Krishtlindjet. Agjërimi i tyre deri në ditën e Lindjes sapo kishte nisur, por e vërteta ishte se gratë agjëronin gjatë gjithë vitit, me përjashtim të ndonjë rasti të veçantë kur menyja përfshinte edhe mish pule.
Aty nga ora dhjetë e natës, në derë u dëgjua një trokitje. Nikolaji Mihajlloviçi kërceu menjëherë në këmbë, rrëmbeu pjatën dhe gotën e Borisit me njërën dorë dhe e shtyu këtë të fundit pas sobës, aty ku po flinte Nura. Burri të dera ishte një polic, Nikolaji Svistunovi, një i afërm i largët. Njerëzit në ato anë nuk u kushtonin më rëndësi lidhjeve familjare, sepse gjysma ishin Svistunovë dhe gjysma Erofejevë në të tre fshatrat ngjitur. Dhe gjysma e meshkujve quhej Nikolaji.
Svistunovi hoqi kapelën dhe zbërtheu kapotën e policit. Pa thënë një fjalë, Nikolaji Mihajlloviçi mori një gotë të pastër dhe e mbushi më shumë se gjysma.
-Erdha të të takoj sepse vura re që nuk e ke ngrohur shtëpinë. Nuk pashë as dritë,- tha Svistunovi.
-Do të duhej të digjja drutë për tre ditë që të ngroh shtëpinë. Ne kemi ardhur sa t’i hedhim një sy pronës dhe të marrim ca turshi dhe kërpudha nga qilari. Sonte do ta kalojmë natën te Nura dhe nesër do të kthehemi në qytet.
Nuk kishte rrugë tjetër për të ikur nga Danilovi Gorki, madje as edhe një shteg skish. I vetmi shteg ishte ai që kishin hapur Nikolaji dhe Borisi, që ishte edhe shtegu që kishte sjelle policin te shtëpia. Tashmë bora e re i kishte mbuluar gjurmët e tyre.
-Do të më duhet mbi një orë që të kthehem mbas, – tha Svistunovi. Atë javë, ujqërit ishin vënë re rreth Troitckit dhe ai nuk donte të ndeshte në ndonjë tufë. Ndaj nuk harxhoi shumë kohë në shtëpinë e plakës: kishte shkuar aty me iniciativën e tij, kontrolloi dokumentet e të gjithëve, verifikoi që të gjithë ishin njerëz që i njihte dhe se nuk kishte ndonjë të huaj rrotull.
Megjithatë, për hir të punës, ai pyeti: – Nikolaji Mihajlloviç, të ka zënë syri ndonjë të huaj rrotull?
-Të huaj? – pyeti artisti. -Jo, asnjë të huaj, vetëm tanët.
Kështu Svistunovi iu rikthye shtegut mes pyllit, duke mos ndeshur as në ujq e as në të huaj.
Boris Ivanoviçi doli nga pas sobës, ku Nura vazhdonte të gërhinte. Burrat i dhanë fund një shishe të dytë me vodka dhe pastaj përgatitën nga një filxhan çaj. Borisi pastroi tavolinën, e fshiu me leckë dhe vendosi mbi të tre tufa me vizatime e tij. Në njërën prej tyre, gratë po bisedonin rreth tavolinës; e dyta përmbante natyra të qeta me patate dhe turshi, bashkë me disa objekte të paemërta, funksioni i të cilave nuk dihej: ndoshta disa masha të vogla, pinceta të drunjta, lopata në miniaturë, kupa dekorative që shërbenin o për të pirë, o thjesht për të lozur; tufa a tretë, më e madhja, paraqiste gratë në lakuriqësinë e tyre, me kyçet e këmbëve, gjinjtë e varur, vragat dhe rrudhat. Por vizatimet nuk kishin të bënin me Ferrin. Plakat po qeshnin e po kukuriseshin.
Nikolaji Mihajlloviçi i kundroi skicat për një kohë të gjatë, duke shfryrë e tërhequr hundët, derisa më në fund foli: -Boris, nuk e kisha idenë sa skicues i mirë je. Nuk mund të qëndrosh këtu. Nuk e di si ke ndërmend të mbijetosh, por këto vizatime do t’i marr me vete në Moskë. Do t’i ruaj për ty derisa të kthehesh. – Ai buzëqeshi. – Për aq kohë sa të jem i lirë edhe vetë.
Të nesërmen, ata u ndanë. Nikolaji Mihajlloviçi dhe i biri morën rrugën për në Moskë dhe Borisi për në Vollogda.
Boris Ivanoviçi i shpëtoi arrestimit për katër vite rresht. Ai u mësua me idenë se me kalimin e kohës do ta kapnin, ndaj dhe jetoi me njëfarë kokëshkretësie, duke luajtur me jetën e tij. E nisi jetën e re në rajonin e Vollogdas për katër muaj; pastaj qëndroi në Tver për tre muaj të tjerë, në shtëpinë e zhurmshme dhe plot nervozizëm të Anastasias; më pas, gjithnjë e më kokëkrisur, ai u zhvendos më pranë Moskës, në daçën e një të afërmi të largët. Aty i lindi ideja se ndoshta askush nuk po kërkonte për të.
Shoku i tij, Ilja, e ndihmoi shumë. Ai e ruajti të gjithë koleksionin, me përjashtim të vizatimeve që shkuan jashtë shtetit. Gjithçka në anën tjetër po shkonte si mos më mirë. Aty nga fundi i vitit 1976, ai pati një ekspozitë në Këln, e quajtur “Natyra ruse me gjithë lakuriqësinë e saj.” Plakat e shëmtuara zbaviteshin të pandrojtura brenda kornizave. Ato po argëtoheshin.
Ky ishte momenti kur më në fund e kapën, katër vite pasi ishte zhdukur nga qarkullimi.
Boris Ivanoviçi shpëtoi me dy vite burgim dhe një akuzë absurde: pornografi! Nuk ishte sallami anti-sovjetik që e dënoi, apo mazoleumi me sallam, madje as portreti i tmerrshëm prej salsiçesh i udhëheqësit, që po mbante mbi pirun një copë të prerë të veshit të tij. Ishte pornografia.
Pasi bëri dy vite në një kamp në Arkangjelsk, ai emigroi në Evropë bashkë me gruan e tij të re, Raikën, një hebree trupvogël, e gjallë dhe e forte si një shkëmb, pak a shumë si Anastasia. Ata po jetonin të lumtur në Evropë deri së afërmi.
Edhe Natasha e bukur nuk humbi kohë duke u dëshpëruar. Kur Borisi ishte në arrati, ajo gjeti për veten një inxhinier plotësisht normal, me të cilin pati një vajzë të së njëjtës racë që dikur Borisi e kishte admiruar aq shumë. Maria Nikolajevna kujdesej për të mbesën dhe gatuante vaktet e varfra të familjes. Dhëndëri i ri ishte në rregull, një burrë i urtë, por nuk kishte të krahasuar me Boris Ivanoviçin.
Të gjitha plakat në Danilovi Gorki kanë vdekur kohë më parë. Gjithçka është si mos më mirë.
