Nata e gjatë: Sulmet terroriste dhe një qytet i tjetërsuar
Alexandra Schwartz
Në nëntë e gjysmë të mbrëmjes, të premten e 13 nëntorit, Matthieu, një banor tridhjetë e tre vjeçar parisien po darkonte jashtë me miqtë e tij në Le Petit Cambodge, një restorant në lagjen dhjetë, pranë Kanalit Saint-Martin. Zona e Kanalit është një lagje kozmopolitane dhe një destinacion i preferuar nga njëzetë dhe tridhjetë vjeçarët e qytetit. Restoranti shërben ushqim kamboxhian nën një atmosferë elegante industriale, me tavolina të larta, me këmbë çeliku dhe me llamba të zhveshura. Mbrëmja po kalonte qetësisht. Matanë rrugës, në një bar të rehatshëm, të errët, të quajtur Le Carillon, klientët e rregullt po eglendiseshin në trotuar me pijet e tyre.
Një makinë frenoi pak metra larg vendit ku ishte ulur Matthieu dhe një burrë brofi jashtë makinës duke qëlluar me një kallashnikov. Për një moment, Matthieu mendoi se po shihte një larje hesapesh private. Më pas burri e shkrepi armën për së dyti; pati një thyerje të llahtarshme të xhamave dhe të shisheve. Matthieu kërceu mbi tavolinë dhe ia mbathi vrapit. Në krye të rrugës, ndaloi dhe mbajti vesh. Vetëm atëherë e kuptoi që një plumb i ishte ngulur në dorën e tij të majtë. Gishti i vogël dhe ai i unazës vareshin në një kënd të shtrembër.
“Gjëja më e frikshme është se pashë që isha jashtë rrezikut dhe kështu më mbeteshin dy zgjidhje,- më tha ai. – Ose mund t’ia mbathja, ose të kthehesha të shihja shokët e mi, duke rrezikuar të qëllohesha sërish.”
Ishim ulur në apartamentin e Matthieu-së, pranë varrezave Pier Lashezë. E pata njohur atë katër vite më parë nëpërmjet miqve të përbashkët, por që prej dasmës së tyre nuk kishim qenë në kontakt. Fliste me një zë të këputur duke ndalur herë pas here të mbushej gjatë me frymë. Dora e tij e majtë ishte e fashuar, me dy gishtat e dëmtuar të lidhur fort pas njëri-tjetrit dhe me byzylykun e spitalit ende në dorë. Në dorën e tij të mirë mbante një cigare që u drodh pakëz teksa e shpuri në gojë. Dy ditë kishin kaluar nga sulmet – të cilat ishin organizuar nga një celulë terroriste ISIS me rrënjë në Bruksel – njëkohësisht, në gjashtë vende nëpër Paris. Tre kamikazë shpërthyen veten jashtë Stade de France, ku po zhvillohej ndeshja Francë-Gjermani, duke vrarë një civil. Në Bataklan, një sallë koncertesh në Bulevardin Volter, tre të armatosur qëlluan mbi turmën e zënë në befasi. Shifrat zyrtare të njëqind e njëzetë e nëntë të vdekurve ishte e sigurt që do të rriteshin.
Sapo dëgjoi që krismat pushuan, Matthieu u kthye në restorant. “Pashë shumë gra të vdekura të shtrira përdhe,” – tha ai, me zërin që iu drodh te “f”, teksa shqiptonte “femmes”. “Pashë kryesisht gra.” Ai gjeti një prej shoqeve të tij, një studente braziliane në Paris, të shtrirë në mes të rrugës. Ajo kishte qenë e ulur përballë tij dhe ishte qëlluar në gjoks. Matthieu u ul në tokë dhe e mbajti nga këmbët, duke ndjerë frymëmarrjen e saj të dobët. Ajo do të mbijetonte. Njerëzit rendnin rrugëve duke bërtitur, të pushtuar nga paniku, ndërkohë që policia kishte mbërritur dhe po përpiqte të vendoste rendin. Vendngjarja nuk mund të sigurohej; Matthieu i trembej faktit që të armatosurit mund të ktheheshin sërish aty. Ngjitur me të, një burrë i palënduar mbante në krahë trupin e pajetë të së dashurës. Më pas, pa paralajmërim, ai u largua duke vrapuar. Gruaja ishte rreth të njëzetë e pesave dhe shumë e bukur. Matthieu e kishte të vështirë të gjente fjalët e duhura për të përshkruar qetësinë e saj të përsosur, të mistershme.
Disa ndihmësmjekë mbërritën thuajse menjëherë në vendngjarje. Le Petit Cambodge dhe Le Carillon, i cili u godit gjithashtu, janë në rrugën e l’Hôpital Saint-Louis, një prej spitaleve më të mëdha të Parisit. Por nga numri i lartë dhe ashpërsia e sulmeve, si dhe konfuzionit nëse vrasësit mund të ishin ende të lirë, ambulancave iu deshën gati dy orë për të nisur evakuimin e të plagosurve.
Kur e hipën Matthieu-në në një ambulancë, mjekët i thanë se ishte qëlluar edhe në fund të shpinës; adrenalina ia kishte maskuar dhimbjen. Plumbi ishte ndalur fare pranë shtyllës kurrizore. Kirurgët në spitalin ku u dërgua i thanë atij se ishte më e rrezikshme ta nxirrnin sesa ta linin. Ai u kërkoi të përpiqeshin gjithsesi. “Do kaloj gjithë jetën me këtë vegël të Daeshit” – akronimi arab për ISIS i përdorur gjerësisht në Francë –“në trupin tim?” Ai rrotulloi një plumb imagjinar mes gishtave dhe pastaj e lëshoi me fërgëllimë. Plumbi u nxor.
Gjatë gjithë javës së shkuar në Paris, të mbijetuarit e sulmeve treguan përjetimet e tyre në televizione, të shoqëruar nga fotot e të vrarëve dhe terroristëve në profilet në Facebook. “LE VISAGE DE LA TERREUR” shkruhej në kryetitullin e së enjtes në kopertinën e Libération, ngjitur me një foto të Abdelhamid Abaudit, xhihadistit të ri belg që kishte drejtuar sulmet, ku ai zbardhte dhëmbët ngrohtësisht, si dikush në një foto pushimesh. Ai kishte mbetur i vrarë një ditë më parë, me së paku dy të tjerë, gjatë një mësymjeje nga forcat speciale franceze në një shtëpi në rrethinat Saint-Denis të Parisit. Një numër bashkëpunëtorësh ishin arrestuar. Saleh Abdeslami, i cili kishte marrë pjesë në sulmet bashkë me të vëllanë, ishte ende në arrati.
Frika kaploi të gjithë qytetin. Dy javë më parë, ISIS kishte marrë përsipër shpërthimin e një avioni komercial rus që nisej nga resorti egjiptian i Sharm-el-Sheikut, duke lënë të vrarë të dyqind e njëzetë e pesë pasagjerët e tij. Ditën përpara sulmeve në Paris, dy kamikazë të ISIS vranë dyzetë e tre njerëz në rrethinat e Bejrutit. Të premten e kaluar mbërritën lajmet se njerëz të armatosur kishin sulmuar hotelin Radisson në Mali dhe kishin marrë peng gati njëqind e shtatëdhjetë persona, duke ndarë myslimanët nga jo-myslimanët; ndërkohë që mbështetësit e ISIS festonin në Twitter.
Një ditë pasi u takova me Matthieu, vizitova Patrik Eberhardin, një kardiolog dhe bashkëthemelues i Médecins sans Frontières, në apartamentin e tij që binte mbi Kanalin Saint-Martin, përtej rrugës nga një kafene që quhet La Bonne Bière. Pamë në televizion François Hollande që drejtonte një sesion të përbashkët parlamentar në Versajë. Hollande ecte me hapa të mëdhenj në një korridor ku ishin rreshtuar gardistët me kapele pendëkuqe, me shpatat në këllëf mënjanë, dhe më tej përgjatë hollit të asamblesë. “Franca është në luftë,” tha ai. Një natë më parë kishte filluar një fushatë bombardimesh në Raka, një bastion i ISIS në Siri. Hollande përmendi një klauzolë të traktatit të Bashkimit Evropian, sipas së cilës i bëhet thirrje shteteve të tjera anëtare t’i vijnë në ndihmë një shteti të sulmuar, si dhe propozoi ndryshime në kushtetutën e Francës për të lehtësuar ndjekjen penale të terroristëve.
Pasi Hollande mbaroi së foluri, Parlamenti u ngrit për të kënduar “La Marseillaise.” Në rreshtin “Kundër nesh, tirania! Standardi gjakësor është rritur!” Eberhardi e fiku televizorin. Në mbrëmjen e sulmeve, ai kishte qenë duke u kthyer në shtëpi nga varrimi i një mikut të tij, filozofit André Glucksmann kur dëgjoi të shtënat. “Duke qenë se jam disi i mësuar me vendet në mes të luftërave, e njoha menjëherë zhurmën e kallashnikovit,” – tha ai.
Në trotuarin përballë La Bonne Bière, një grua e re ishte qëlluar në kofshë; shoqëruesi I saj kishte një plumb në sup. Ai shkoi t’i ndihmonte, duke menduar sikurse Matthieu, që ishte bërë dëshmitar i një akti hakmarrjeje private. Më pas pa njerëz brenda restorantit teksa i bënin stimulim kardiak të tjerëve të shtrirë përtokë. Katër njerëz të tjerë ishin të shtrirë atypari, dallueshëm të vdekur. Ai trajtoi gruan, duke e fashuar me rripa pecetash dhe mbulesash tavoline që i kishin sjellë kamerierët dhe hyri brenda për të ndihmuar. Ndërkaq kishin mbërritur edhe disa vullnetarë të ndihmës së shpejtë. “Ata nisën të organizojnë një spital në restorant,” më tha ai. Së bashku me Médecins sans Frontières, dhe më vonë me një grup nga Médecins du Monde, Aeberhard kishte parë konflikte të ndryshme në Liban, Afganistan, El Salvador, Etiopi dhe Ruanda, ndër të tjera vende. Situata i kujtoi atij atë që kishte parë në Bejrut: “Gjak absolutisht gjithandej – ishte një skenë lufte.”
Sikurse tek Le Petit Cambodge, ambulancat mezi mbërritën. “Pritëm për një kohë shumë, shumë të gjatë,” tha Eberhardi. “Mendoj se humbëm një apo dy njerëz.” Kur ato erdhën, shpërndarja me përparësi e njerëzve nëpër ambulanca rezultoi e ndërlikuar. “Ishte një grua që ishte qëlluar në stomak dhe që ndihej më mirë e ulur,” tha Eberhardi. Ajo pothuajse nuk u la pas në favor të njerëzve të shtrirë përtokë me plagë më pak të rënda. “M’u desh të përleshesha që atë ta merrnin që raundin e parë.”
Ishte vënë në zbatim një plan blanc, procedura e qytetit për të thirrur të gjithë stafin e tij mjekësor në spitale në momente kritike. Një tjetër doktor me të cilin fola më tha se pacientët kishin filluar të mbërrinin në spitalin e tij rreth mesnatës, nga dy për çdo ambulancë. Ai tha se edhe pse kolegët e tij ishin mësuar t’i bënin ballë situatave traumatike, “kjo ishte e një dimensioni psikologjik që asnjëri prej nesh nuk e kishte përjetuar më parë.” Familjet nxituan drejt hyrjeve të spitalit por nuk mundën të hynin; ekipi mjekësor nuk e kishte shumë idenë se çfarë po ndodhte jashtë. Nuk kishte pasur kohë për të kryer siç duhet identifikimet e të plagosurve dhe të vdekurve dhe në ditët që pasuan, njerëzit endeshin nga njëri spital në tjetrin në kërkim të të humburve. Një listë e plotë emrash nuk ishte bërë ende publike, as thuajse një javë më vonë.
Eberhardi ka lindur në Paris më 1945 dhe filloi të studiojë për t’u bërë doktor gjatë adoleshencës së tij – “rruga klasike e fëmijës së llastuar borgjez,” – thotë ai. Ai ishte një soixante-huitard, një prej të rinjve pjesëmarrës në protestat studentore të majit të 1968-s por shumë shpejt ai u zhgënjye prej aftësisë së demonstratave për të ndikuar në ndryshimin politik. Atë vjeshtë, si praktikant në spital, ai i ishte përgjigjur një fushate të Kryqit të Kuq që kërkonte mjekë vullnetarë për të ndihmuar në Biafra; tre vite më pas u themelua Médecins sans Frontières. Deri në 1975, Eberhardi punonte me kohë të pjesshme për organizatën dhe kishte gjithashtu një klinikë kardiologjie në Saint-Denis, në krye të rrugës së shtëpisë ku u gjendën terroristët. Ai punoi aty deri përpara gjashtë muajve, dhe kishte vëzhguar në mënyrë të drejtpërdrejtë ndryshimin demografik që i kishte ndodhur lagjes në vitet tetëdhjetë dhe nëntëdhjetë. Klasa punëtore e Francës së pasluftës ishte zëvendësuar nga emigrantë nga vende më të varfra evropiane, si Portugalia, Italia apo Polonia. Më pas erdhën magrebinët – popujt nga ish-kolonitë franceze të Afrikës së Veriut.
“Pamë të fillonin shenjat e fundamentalizmit,” tha Eberhardi. “Gratë filluan të visheshin ndryshe, burrat filluan të visheshin ndryshe. Do të thosha se kjo ishte shenja e parë e jashtme.” Ra cilësia e shkollave vendase, ashtu siç ra dhe cilësia e spitaleve.
“Në Saint-Denis ka rreth tetëdhjetë kombësi të ndryshme,” thotë Eberhardi. (Burime të tjera japin shifra më të larta.) “Pra nuk është një qytet francez në origjinë – as i francezëve të varfër. Është një qytet kozmopolitan. Dhe qytetet kozmopolitane duhet të jenë të mirë! Unë i dua ato!” Ai qesh. “Por është një qytet me shumë tension. Njëzetë e pesë për qind e popullsisë nuk punon. Tridhjetë për qind e popullsisë voton. E shihni, ky është problemi i vërtetë. Ne nuk ditëm t’i integrojmë magrebinët, që ishin kryesisht algjerianë veriorë, që ishin francezë, të cilët duhet të ishin përshtatur menjëherë.”
Dhjetë muaj më parë, pas masakrës në revistën satirike Charlie Hebdo dhe në supermarketin kosher, më shumë se një milionë e gjysmë njerëz marshuan drejt qendrës së Parisit – demonstrata më e madhe në historinë moderne të një vendi në të cilin marshimet janë forma më vitale e shprehjes së solidaritetit. Por pas dhunës së javës së shkuar, policia i ndaloi parisienët të mblidhen në grumbullime të mëdha, për hir të sigurisë së tyre. Në vend të këtyre, njerëzit u mblodhën qetësisht, duke kënduar dhe duke përqafuar njëri-tjetrin. Në vendngjarjet e sulmeve ndezën qirinj, lanë lule dhe shënime të shkruara me dorë.
Pyetja sesi duhet reaguar ndaj raundit të ri të terrorizmit shkonte më thellë se thjesht logjistika. Masakra ndaj Charlie Hebdo u perceptua botërisht si një sulm ndaj lirisë së të shprehurit dhe shekullarizmit francez; në mbarë vendin, njerëzit u bashkuan për të treguar që mbeteshin të patrembur. Por tani njerëzit kishin frikë. Gazetarët e Charlie Hebdo e dinin që ishin objektiva të terroristëve dhe kishin vijuar të punonin pavarësisht rrezikshmërisë. Viktimat e javës së shkuar ishin njerëz normalë që bënin gjëra normale parisienësh: hanin e pinin së bashku, dilnin netëve për të dëgjuar koncerte ose shihnin ndeshje futbolli. Pas disa ditësh, ritmi i jetës parisiene iu rikthye normalitetit, por ndjenja e fatalizmit ndihej në ajër. Njerëzit dukeshin sikur e kishin pranuar idenë që sulme të tjera mund të ndodhnin sërish, ndoshta së shpejti.
Edhe përpara 13 nëntorit ndihej ndjesia e unitetit që kishte lindur në janar. Novelisti dhe regjisori Abdellah Taïa më tha se pas Charlie Hebdo-së, i lindi papritmas pyetja: “Do ta kaloj gjithë jetën në Francë?” Ishte mbrëmja e një të Hëne dhe ne ishim të ulur tek La Veilleuse, një kafene në Boulevard de Belleville, jo shumë larg La Bonne Bière dhe Le Petit Cambodge. Përveç disa daljeve të shpejta për të bërë pazar, që prej natës së të Premtes ai kishte qenë tepër i frikësuar dhe i dëshpëruar për të dalë nga shtëpia. Pasdite, përpara të shtënave, ai kishte shkuar në llixhat publike në lagjen kryesisht magrebine të Barbès, në lagjen e tetë dhe më pas ishte kthyer në shtëpi për të ndjekur ndeshjen Francë-Gjermani. Ai ishte duke fjetur kur një mik i tij në Kazablanka e telefonoi për t’i dhënë lajmin.
Taïa kishte lindur në Rabat, Marok në 1973 dhe ishte rritur në qytetin Salé, i teti nga nëntë fëmijë. Familja e tij ishte e varfër, dhe në shtëpinë e tyre flitej vetëm arabisht. Në fëmijëri ëndërronte të bëhej regjisor dhe më vonë ndoqi studimet e tij me qëllimin për të përmirësuar frëngjishten që një ditë, të mund të jetonte në Paris. Ai erdhi në qytet në moshën njëzetë e pesë vjeçare për të punuar për doktoraturën e tij në Sorbonë, duke u specializuar për piktorin e shekullit të tetëmbëdhjetë, Jean-Honoré Fragonard.
Për sa i përket jetës kulturore franceze, Taïa është njëherazi i huaj dhe vendas. Perspektiva e të jetuarit në Marok atij i duket e papërfytyrueshme – ai është homoseksual, por si një mysliman afrikano-verior ai ndjen kufizimet e shoqërisë franceze, ngushtësinë e pritshmërive të saj kulturore. Nga të gjitha vendet evropiane, më shumë të rinj nga Franca kanë udhëtuar drejt Sirisë për të luftuar dhe në Francë ka një debat të egër mbi ndarjet kulturore në banlieues – të rinjtë që rriten aty mund të bien pre e rekrutimeve në strukturat terroriste. Taïa ishte tmerruar nga terrori, por mbetej i ndërgjegjshëm ndaj problemit më të madh të izolimit nëpër banlieues. “Sa vjen e më tepër, unë ndihem më i afërt me emigrantët e periferive,” tha ai. E diskutova këtë temë gjatë një darke me shoqen time Sonia Ferhani, një kandidate doktorante e letërsisë angleze në École Normale Supérieure. Ajo kishte lindur në Algjeri, një anëtare e grupit etnik Kabyle, dhe që së bashku me prindërit e saj, kishte emigruar drejt Francës në 1993, në moshën gjashtë vjeçare. Ajo e kuptonte qëndrimin e Taïas mbi izolimin e banlieues, por ajo theksonte dhe rëndësinë e veprimit personal. “Askush nuk ka pse të të thotë, ‘Po, ti je franceze,’” tha ajo.
Ajo dhe dy vëllezërit e saj ishin rritur në Pantin, një banlieue lehtësisht e arritshme në Paris nga metroja. Prindërit e saj e çonin shpesh në Paris, por ajo thotë se “njerëzit që jetonin aty ku jetoja unë, nuk shkonin kurrë në Paris.” Sonia ka përfituar nga një arsimin elitar francez: shkollë katolike, liceu prestigjioz Louis-le-Grand, École Normale – dhe ajo nuk ngurron të pranojë se pothuajse asnjë prej moshatarëve të saj nga Pantini nuk ka pasur të njëjtin rrugëtim akademik. “Nuk është e përsosur,” tha ajo për Francën. “Por edhe nëse është cliché që të themi se është shteti i lirisë, ose që ‘Liberté, égalité, fraternité ’ nuk do të thotë asgjë, kështu është!” Zëri i saj erdh e u bë më i vendosur. “Babai im nuk erdhi në Francë vetëm sepse fliste gjuhën. Fare mirë mund të kishte shkuar në Zvicër, ose në Belgjikë. Por ai erdhi këtu sepse në ato vlera gjente veten.”
Taïa, si shumë myslimanë të tjerë në Francë, ishte ofenduar nga implikimi që pas Charlie Hebdo-së, ai e kishte për detyrë të dëshmonte se ishte një “mysliman i mirë”, së paku një anëtar jokërcënues nëse jo një anëtar vërtetë i barabartë i shoqërisë franceze. “Isha i zemëruar pas Charlie Hebdo-së për shumë gjëra, përfshirë Francën,” më tha ai. Sulmet e fundit kishin pasur një tjetër efekt: “Tani jam désespéré” – tha ai, i dëshpëruar nga perspektiva se mos kishte më shumë terror.
Një dekadë më parë, një prej nipërve të Taïas në Marok ishte radikalizuar, pasi që rekrutuar në rrugë nga një predikues i xhihadit. Babai I djalit e kishte shoqëruar atë në polici, por meqenëse nuk ishte kryer asnjë krim, atë e kishin lëshuar. Pasi u arrestua dhe mentori i tij, djali iu rikthye jetës normale, edhe pse mbetej shumë më fetar sesa prindërit apo vëllezërit dhe motrat e tij.
Nipi i Taïas ishte pesëmbëdhjetë vjeç kur kishte filluar të shfaqte shenja ekstremizmi. E gjithë familja u habit. “Kaq të rinj,” tha Taïa. Vura në dukje se burrat që ishin pas sulmeve të së Premtes, ishin të gjithë rreth të njëzetave dhe vinin në shënjestër vende të njohura, që frekuentoheshin prej njerëzve të së njëjtës grupmoshë. Taïa rrufiti një gllënjkë çaj duke menduar mbi këtë gjë. “Dhe ishin të gjithë vëllezër,” tha ai: Abdeslamët, Kaouchit që kryen masakrën e Charlie Hebdo-së, dhe Tsarnajevët atë të Bostonit. “Nuk e di se ç’domethënie mund të ketë, por kjo më ra në sy.”
Kur e pyeta Taïan përse dëshironte të qëndronte në Francë, pavarësisht vështirësive të tij, sytë e tij shndritën. “Dua të qëndroj këtu sepse beteja ka kuptim këtu për mua,” tha ai. Nëpërmjet të shkruarit, ai mund të shpresonte të nxiste ndryshimin në shoqërinë franceze, në një mënyrë që në Marok nuk do ta kishte të mundur. “Kam vazhdimisht ndjesinë që po luftoj fizikisht,” tha ai. “Kjo që po bëj është diçka reale.”
Romani më i fundit e Taïas është publikuar një ditë pas sulmeve të Charlie Hebdo. “Un Pays pour Mourir” – “Një vend për të vdekur” tregon historinë e dy prostitutave afrikano-veriore në Barbès, një prej të cilave është një grua trans-gjinore. “Ato jetojnë në zemër të Parisit, në Barbès, dhe prapë për Francën ato nuk ekzistojnë,” tha ai. Ai po mendonte që pas këtij, të shkruante një skenar për një vrasës serial magrebin.
“Ka një vetë-urrejtje reale, katastrofike në Francë,” më tha Matthieu. Kishim më shumë se një orë që po bisedonim në apartamentin e tij. Nga momenti në moment pritej të vinte një shok që do ta shoqëronte me makinë për në Normandi: kishte nevojë të largohej për disa ditë. Së shpejti, kishte në plan ta linte Parisin njëherë e përgjithmonë. Edhe përpara se të ndodhnin sulmet, i kishte ardhur në majë të hundës me qytetin. Donte ta linte punën dhe të shpërngulej në Bordeaux, ku dhe ishte rritur. Dëshira e tij për t’u rikthyer në shtëpi më befasoi – prindërit e tij thuajse nuk kishin qenë më në kontakt me të që prej lajmit. I ati i kishte dërguar një SMS paradite, ndërsa e ëma i kishte dërguar një e-mail kur ai ishte në spital për t’i thënë që duhet të merrte lejen nga puna.
Matthieu kishte arsyet e tij për t’u rikthyer në Bordo. Ai kujtoi një fjali nga romani më i fundit i Michel Houellebecq, “Nënshtrimi”, në të cilin narratori vendos ta lërë Parisin duke u drejtuar për nga jugperëndimi, pas ngritjes në pushtet të një partie islamike franceze: “Ishte një rajon ku hahej konfit rose dhe konfiti i rosës më dukej sikur nuk shkonte me luftën civile.” Matthieu qeshi me ironi. “Është e vërtetë se terrorizmi dhe jugperëndimi nuk përshtaten me njëri-tjetrin. Gjërat ecin ngadalë atje. Dhe dekadenca e provincave është më pak e avancuar se ajo e Parisit, ku paraprin.”
E pyeta ç’do të thoshte me “dekadencë.”
“Për mua dekadenca është objektive,” tha ai. “Nuk është një vlerë gjykimi. Është fakti që Franca, pak nga pak, nuk beson më në asgjë të përbashkët. Gjithkush mund të ta pohojë këtë.” Zgjedhjet rajonale po afronin në pak javë dhe si shumë njerëz, Matthieu ishte i shqetësuar se sulmet do t’i sillnin fitoren Marine Le Pen, udhëheqëse e ekstremit të djathtë të Frontit Nacional, që do ta bënte atë një kandidate të shkëlqyer për zgjedhjet presidenciale të 2017-s. “Ajo së cilës i trembem më shumë është se ose të gjithë do të grumbullohen rreth vlerave të Frontit Nacional, ose që nuk do të grumbullohen rreth asgjëje.”
Kujtova që kur jam njohur në fillim me Matthieu kishim diskutuar mbi rritjen tonë dhe kishte rënë fjala tek feja. Familja e tij ishte katolike por nuk më kujtohej nëse ai vetë ishte fetar.
“Prirem më shumë drejt agnosticizmit, edhe pse vij nga një kulturë katolike,” tha ai. “Sidoqoftë, ky nuk është momenti i duhur për të menduar për fenë. Kur unë mendoj për fenë, e lidh mendimin me çka është e bukur, çka është e mirë. Por kurrsesi me ligësinë. Thjesht nuk shoh asnjë lidhje mes këtyre.” ♦
