Mes territ të natës.
Mes përmes zonave të ndriçuara me dritën e hënës.
Duke kaluar pa u ndalur para stacioneve të fjetura.
Treni ecën.
Albert Vajsi është në tren.
Në dorën e djathtë mban biletën e udhëtimit. E palos dhe e vendos me kujdes në xhep. Në biletë është shkruar numri i ndenjëses. Kjo ka shumë rëndësi, sepse ka raste kur ata burokratët e hekurudhës shesin dy bileta për të njëjtin vend.
Pamja e kupesë së vagonit dhe ajo e udhëtarëve duken krejt të natyrshme. Dymbëdhjetë ndenjëse për dymbëdhjetë udhëtarë.
Përpiqet të kujtojë mos vallë ai numër ka ndonjë domethënie simbolike apo mistike. Ky është numri i popullit të Zotit. Dymbëdhjetë djemtë e Jakovit janë paraardhësit e popullit hebre me të njëjtin emër. Jerusalemi qiellor ka dymbëdhjetë dyer. Numri dymbëdhjetë ndan botën e të mirave nga ajo e të këqijave. Ndërkohë Alberti fillon të mendojë se çfarë budallallëku është të kërkosh simbolikë në gjithçka. Gjërat janë thjesht ashtu siç janë, sikurse thotë profesori Misha Volf, të zakonshme dhe pa domethënie të thellë.
Kësaj here mendimet ia ndërpret një zë si fishkëllimë e një njeriu të ulur afër tij. Ai i tregon me gisht një tabelë prej tunxhi mbi ndenjëse ku është shkruar:
The remaning car was constructed by the
Pullman Car Company at is Lomghedge
Works in South London.
The livery applied by the Pullman Car was aplied to the South Eastern
& Chatham Raliways.
Kompania e dëgjuar garanton siguri dhe komoditet të udhëtimit, sepse, sikurse i shpjegon gjithë kënaqësi udhëtari, vagonë të tillë nuk prodhohen më, përveç në rastet e udhëtimeve aventureske, siç është ky. Gjithçka është rregulluar që udhëtarët të ndjehen komodë dhe të sigurt në udhëtim, i cili do t’u kujtojë kohët e shkuara, atëherë kur i kushtohej vëmendje e madhe një komoditeti të tillë, kohë të shkuara dhe të bukura. Ndenjëset shndërrohen shumë thjesht në krevate, ndërsa në qoshe të vagonit është një kuzhinë e vogël, ku mund të përgatitet çaj apo diçka e ngjashme me të, e dobishme edhe për nënat me fëmijë të vegjël. Dhe pikërisht në këtë kupe gjendet një çift me dy fëmijë të vegjël. Djali, i cili dukej rreth pesë vjeç, kishte mbështetur faqen te xhami i dritares se vagonit, ndërsa vajza, jo më shumë se dy vjeçe, shtrëngohej pas nënës, e frikësuar nga zhurma monotone e kërcëllitjes së rrotave të trenit dhe vërshëllimat e herëpashershme që paralajmërojnë, kujtojnë, në përputhje me atë që shkruhet në rregullat e hekurudhës. Ndërsa burri mbyll sytë me dëshirë për gjumë, gruaja i ka bërë sytë katër, me shikimin e ngulur mbi kokën e djalit, sikur të kishte ndonjë parandjenjë. Të gjitha nënat, mendon Alberti, janë të mbërthyera nga parandjenjat dhe frika: të ruajnë dhe të ushqejnë fëmijët, t’i bëjnë këta fëmijë njerëz të mirë dhe krenarë. Të mbizotërojnë ndaj të gjitha sëmundjeve, fatkeqësive, sepse gjithçka është kundër njerëzve. Kështu mendon Alberti.
Mes territ të natës.
Mes përmes zonave të ndriçuara me dritën e hënës.
Duke kaluar pa u ndalur para stacioneve të fjetura.
Treni ecën.
Vetëm tani Alberti e drejton vëmendjen nga udhëtari i cili hedh mbi shpatulla shallin e lutjeve me sfond të bardhë dhe me shirita blu dhe të zeza dhe me thekë në të dyja anët. Kokën e mbulon me një kapelë prej Rabini dhe thotë me vete një lutje fjalët e së cilës mezi dëgjohen. Dëgjohet vetëm mërmërima dhe zhurma e njëtrajtshme e rrotave të trenit.
Hebreu përfundon ritin dhe fut në torbë kapelën dhe shallin. Hedh një shikim plot kureshtje nga njeriu me zërin vërshëllyes.
-A jeni besimtar? -e pyet hebreu. Njeriu tund kokën për të thënë jo. –Unë jam ateist.
Plaku buzëqesh.-Thoni se jeni ateist. Pra, nuk besoni në asgjë?
-Besoj vetëm tekajo të cilën mund ta kuptoj.
-Epo, kjo shpjegon se nuk besoni në asgjë.
Për një çast heshtin që të dy. Atëherë hidhet ateisti:- Mbi të gjitha, çfarë na mbetet për të besuar? Zoti nuk ekziston me qenë se lejoi që populli i zgjedhur prej tij të vritet.
-Pra ju jeni një hebrè që nuk beson.
-Kështu është zotëri. A e dini atë që ka pas ndodhur me Atë Rebinë nga Sadigora? Thuhej se çdo të shtunë i Gjithëpushtetshmi lëshohet nga Qielli për të thënë lutjet së bashku me këtë Rebiun. Një njeri, i cili dyshonte te kjo histori, e pyeti njeriun që e kishte përhapur atë, se nga e dinte se një gjë e tillë ndodhte me të vërtetë. “Nuk kam asnjë dyshim“ iu përgjigj i pyeturi “vetë Rebiu e thotë këtë“. “Po ti nga e di se ai thotë të vërtetën?“. “A mos mendoni se i Gjithëpushtetshmi do t’i afrohej ndonjë gënjeshtari?“.
Njeriu që qëndronte në qoshe të kupesë, një burrë i veshur gjithë elegancë, sikur po shkonte në ndonjë ceremoni, fshin me shami ballin e djersitur. Deri tani dukej sikur dremiste, sepse dukej plotësisht i painteresuar për bisedat mes udhëtarëve.
-A nuk e vini re zotërinj,- foli befas ai,- se në udhëtimet e natës ka diçka frikësuese?
Fytyra e zbehtë dhe shpatullat e ngushta, me gjithë elegancën e tij, të jepnin përshtypjen e njeriut shëndeti i të cilit është dëmtuar rëndë.
-Ja, shihni në dritare. Natë, natë gjithandej, errësira mbulon gjithçka, fushat, kodrat, gjithçka është e mbështjellë në këtë errësirën e padepërtueshme-, qeshi ai. Qeshja më shumë i ngjet me një gurgullimë sesa me një gëzim të vërtetë.
Vërtet, natë është gjithandej. Edhe shpirti i njerëzve, të cilët fati i ka lidhur me këtë udhëtim romantik në qendër të Europës, në vend të gëzimit të udhëtimit, tani ndjejnë më shumë frikë të pashpjegueshme. Nuk dihet se përse dhe për çfarë. Dhe në vend që të bisedojnë për kohën e bukur të shkruar dhe bukurinë e qyteteve të Europës Qendrore, ato krahina të cilat me daljen e diellit të mëngjesit do t’u lëbyrnin sytë, ky grumbull njerëzish bisedon për fatkeqësitë, të tyret dhe të të tjerëve, gjithnjë e me më shumë shkujdesje, duke vënë në dyshim faktin nëse do t’i kenë përjetuar vërtet ndonjë herë.
Sikur në këtë moment të kish rënë agu i ditës, sikur të kishin mundësi të shihnin peizazhin e vendeve nëpër të cilat po kalonte treni, ndoshta frika e tyre do të kishte ndonjë farë justifikimi. Treni Orient Ekspres vrapon nëpër trasenë e re të sapo rinovuar, duke kaluar afër ndërtesave të shkatërruara dhe të djegura të stacioneve. Nuk ishte nevoja të merreshe me politikë apo me logjikë, apo të kishe dijeni mbi raportet ndërmjet popujve të ndryshëm që të bëje pyetjen: Përse shkatërrohet kur një ditë do të duhet të rindërtohet? Çdo njeri me dy pare mend në kokë do ta bënte këtë pyetje, jo vetëm udhëtarët në këtë udhëtim të këtij treni legjendar.
Meqenëse nata u shndërrua në natën e historisë, u shfaq edhe udhëtari që të gjithë e kishin vënë re nga lëvizjet nervoze. Ngrihet çdo moment, hap derën e kupesë dhe hedh një vështrim në korridorin e zbrazët të vagonit. Sikurse do ta marrin vesh së shpejti bashkudhëtarët e tij, ai vuan nga shqetësime kompulsivo-obsesive, beson se është fajtori i vetëm për fatkeqësinë e madhe që ka ngjarë në Indi, ku një rrëshqitje dheu kishte shkatërruar fshatra të tëra, duke vrarë shumë njerëz. Sipas interpretimit të tij, ajo fatkeqësi nuk do të kishte ndodhur, sikur atë ditë ai të mos kishte dalë nga shtëpia dhe të mos e kishte kaluar rrugën jashtë vendit të parashikuar për kalimtarët. Përditë e kishte kaluar rrugën sipas rregullave në të njëjtin vend të caktuar posaçërisht për këtë punë, vetëm atë ditë jo. Gjithçka është e lidhur me të gjitha, qoftë edhe çdo lëvizje nga ana jonë, çdo lëvizje jashtë asaj që është zakonisht e lejueshme, gjithçka shpie në pengesa të paparashikuara, madje edhe në kataklizëm. Para kësaj katastrofe, thotë ai, kishte qenë një individ krejtësisht normal. Tani jetonte me ndjesinë e fajit për vdekjen e një numri kaq të madh njerëzish. Teksa Orient Ekspresi vrapon me një shpejtësi të pandryshuar nëpër natë, në këtë grup udhëtarësh që fati i ka lidhur befasisht, fillon të ngjasë diçka. Dhe kjo gjë iu shtie frikën në palcë.
Në eksperimentet me minj është zbuluar, madje më vonë është demonstruar edhe te njerëzit, se ata kanë organe shqisash për të zbuluar frikën. Por se nga vjen kjo frikë, këtë shkencëtarët nuk kanë mundur ta gjejnë. Madje paralajmërojnë se situata shumë shpejt mund të bëhet kërcënuese, e rrezikshme.
Te dera e kupesë shfaqet konduktorja e trenit. Ajo mban një uniformë siç e kanë pasur dikur, në kohët e vjetra, pjesëtarët e profesionit të tij. Kishte hedhur pas krahëve çantën e konduktores, gjithashtu e kohëve të vjetra, në stilin karakteristik të Orient Ekspresit.
Përshëndet në heshtje udhëtarët dhe u lutet të përgatitin biletat për kontroll. Të gjithë udhëtarët, ndërmjet tyre edhe Alberti, e prisnin të gatshëm këtë thirrje dhe zgjatën biletat. Vetëm ai njeriu dhe gruaja me dy fëmijë kontrollon gjithë nervozizëm valixhen.
Konduktorja i tha me dashamirësi: -Pa nervozizëm, ju lutem. Nuk e kemi me urgjencë.
Më në fund ata i gjetën biletat. Konduktorja i shpoi ato me mjetin e tij. Ajo, në shikim të parë dukej se ishte i painteresuar për bisedat që po bënin udhëtarët. Por kur udhëtari me zërin vërshëllyes filloi të flasë për solidaritetin njerëzor dhe për ndërgjegjen e individëve, ajo filloi të dëgjojë me vëmendje. Në një moment, çka ishte e papritur dhe jo e zakontë, konduktorja u përfshi në bisedë.
-Ju, i dashur zotëri e keni plotësisht gabim. Fjalët tuaja me ngjajnë me ato të një pacifisti që ka humbur rrugën dhe beson akoma në një rend të drejtë gjërash. Botën tonë nuk e ndryshojnë ata që kërkojnë rend, drejtësi dhe paqe. Botën tonë e ndryshojnë pikërisht ata për të cilët thuhet se janë “njerëz pa ndërgjegje“. Ata që nuk kanë pikën e moralit udhëheqës në botë, as grimën e keqardhjes. Vetëm të dobëtit i bëjnë thirrje Ndërgjegjes dhe Drejtësisë. Më lejoni t’u them zotëri se ky është besimi im i patundur. Për fatin e mirë të njerëzimit, afro dhjetë për qind e banorëve të botës janë njerëz pa ndërgjegje, të gatshëm të bëjnë gjithçka.
Vërshëllyesi u hodh përpjetë. Zëri i tij u shndërrua pothuajse në teshtitje, çka linte për të kuptuar edhe emocionin e tij të thellë.
-Jo, i dashur zotëri, gaboheni. Njerëzit pa ndërgjegje janë psikopatë të fshehtë, të adoptuar bukur e mirë me mjedisin në të cilin jetojnë deri në atë moment kur, në disa rrethana të caktuara, shfaqin natyrën e tyre të vërtetë, të dhunshme, të pashpirt, të cilës i mungon plotësisht dhembshuria dhe ata janë agresivë… Njerëzit pa ndërgjegje për nga natyra e gjërave janë kriminelë patologjikë të vërtetë.
Konduktorja buzëqeshi si me tallje.
-I nderuar zotëri, ju jeni një prej atyre që mbështetin gjithmonë gjendjen ekzistuese të gjërave. Një gjendje ekzistuese e gjërave në të cilën, ju jeni i sigurt dhe që do të donit të ruhej në njëqind apo njëmijë vitet e ardhshme…- dhe pasi bëri një grimasë. –Por që bota të ndryshojë, sigurisht që duhet të bëhen edhe krime, djegie të qyteteve dhe fshatrave, të vriten civilë.. Të gjitha këto bëjnë pjesë në çmimin e ndryshimit, pa të cilin nuk do të kishte përparim…
-Përparim? E çfarë përparimi na qenka ky! Me të këqija, me kryerje krimesh…
Vërshëllyesi u përpoq të thoshte edhe diçka tjetër, por konduktorja vetëm tundi dorën, duke lënë kështu të kuptohet se nuk dëshiron më të përfshihet në këtë polemikë.
-Ju lutemi, po i afrohemi tunelit. Mbyllni dritaret!
Mes territ të natës.
Mes përmes zonave të ndriçuara me dritën e hënës.
Duke kaluar pa u ndalur para stacioneve të fjetura.
Treni ecën.
Vërshëllima e zgjatur e lokomotivës. Treni hyn në tunel. Dritat në kupenë e vagonit shuhen. Ka ndodhur një defekt në sistemin e ndriçimit. Kujt mund t’i ankohen udhëtarët? I janë dorëzuar fatit dhe panikut që po i mbërthen gjithnjë e më shumë. Kalimi nëpër tunel duket sikur zgjat në përjetësi. Askush nuk nxjerr asnjë fjalë nga goja. Rritet vetëm frika kafshërore: në errësirë të plotë, pa yje, pa hënë, në barkun e malit nëpër të cilin treni ecën duke vërshëllyer. Fëmija ia plas vajit: “Mami, përse nuk ka dritë?“. Një flakë e dobët e fijes së ndezur të shkrepëses ndriçon për një çast fytyrat e udhëtarëve. Vetëm në atë moment dikush kujtohet të mbyllë dritaren nëpër të cilën depërton në vagon era e tymit, duke shkaktuar të kollitur dhe frymëmarrje të rëndë. Drita e dobët zgjat pak. Pastaj përsëri errësirë e plotë dhe e padepërtueshme.
Më në fund treni del në dritën e ditës. Hyn në një mëngjes me dëborë, bardhësia e së cilës duket përnjëherësh si jo reale dhe e çuditshme. Fushat janë të mbuluara me dëborë. Malet gjigante mezi shquhen diku në largësi, në atë tisin e hollë të mjegullës së mëngjesit.
Alberti picërron sytë. Bardhësia e dëborës i jep një dhimbje koke të menjëhershme. Treni ngadalëson, lokomotiva gulçon duke luftuar me frenat. Me sa i kujtohet Albertit, në atë materialin propagandistik të udhëtimit, askund nuk shënohej mundësia e kohës së keqe.
Ai personi në qoshe të kupesë, me fytyrën e përskuqur dhe të djersitur, të cilën e fshinte vazhdimisht me shaminë e dorës, nxjerr nga çanta një libër. Në një formë ekstaze të lehtë lexon me zë të lartë një pjesë nga Bota e djeshme e Stefan Cvajgut: Nuk kishte asnjë vend ku mund të fshiheshe, qetësi që mund të blihej përherë dhe në çdo vend neve na rrëmbente dora e fatit dhe na fuste përsëri në lojën e saj të pangopur.
Alberti fillon të shqetësohet. Përse kjo pjesë? Ka kaq shumë fjali të tjera që ia vlen të citohen. Por kuqalashi qesh me një qeshje të ashpër si prej të çmenduri:
-Jo, ne nuk jemi takuar rastësisht këtu, në këtë vend. Ne jemi humbësit. Kjo botë është për neve bota e Satanait.
Djali nuk pushon së qari. E ëma përpiqet më kot ta qetësojë. Të gjithë flasin njëkohësisht. Alberti nuk është më në gjendje t’i ndajë fjalët. Të gjithë këta zëra, të ngjirur, vërshëllyes, të ashpër, të të rriturve dhe fëmijëve bëjnë një zhurmë të vërtetë. Shto këtu edhe zhurmën e rrotave që kërcasin.
Bum-çika-bum-bum-çika-bum.
Alberti nuk është në gjendje ta durojë këtë zhurmë, që nuk merret më vesh nëse është reale në këtë kupe apo gjendet në kokën e tij.
Del në korridor, por edhe aty zhurma nuk pushon. Mbyll veshët, por zhurma nuk mbulohet, madje bëhet më e fortë. Hedh sytë nëpërmjet derës te kupeja tjetër. Njeh disa prej udhëtarëve: Urijel Kohenin, me sytë gjysmë të mbyllur dhe i veshur me një fanellë ngjyrë gri, Misha Volfin me flokë të rënë, i cili mban mbi gjunjë këllëfin e violinës, shoqërinë nga Nju Jorku, atë nga Hoteli Meriot, fëmijë të braktisur të Europës Qendrore. Çfarë rastësie e çuditshme, koincidencë befasuese. Të gjithë në të njëjtin tren, në të njëjtin udhëtim! Nuk kanë lindur nën yllin e lumturisë, por nën atë të fatkeqësisë. I lidh vetëm kjo fatkeqësi.
Bum-çika-bum-bum-çika-bum.
Përpiqet të hapë derën e kupesë dhe të bashkohet me ta. Dera është e kyçur. Godet më kot me pëllëmbë në syprinën e derës. Ata nuk e dëgjojnë goditjen e tij dhe ashtu të menduar, të preokupuar me vetveten, as që e vënë re fare.
Shkon deri te fundi i vagonit dhe hap derën që të shpie te vagoni tjetër.
Zhurma e trenit në lëvizje përzihet me zhurmën që e përndjek, ndërsa ajri i ftohtë i dimrit, era dhe flokët e dëborës e bëjnë të dridhet dhe të hapë derën e vagonit tjetër. Ndesh një gjysmerrësirë, hundët ia mbush aroma e rëndë e trupave të njerëzve. Shkel me këmbë dorën e dikujt, dëgjohet ankimi, e tërheq me shpejtësi këmbën, por përsëri shkel trupin e dikujt tjetër. Nuk ka vend të bëjë asnjë hap të vetëm. Në dysheme janë njerëz të shtrirë, dëgjohen rënkime, thirrje të mbytura.
Udhëtimi turistik shndërrohet në një makth nate. Vagoni i Shoqërisë Pullman u shndërrua në një vagon për kafshë.
Befas Orient Ekspresi ngadalëson ritmin. Alberti ia del disi të arrijë deri te muri prej dërrase i vagonit dhe përmes dy shtyllave prej dërrase të ndarëses, nëpër të cilat depërton drita e diellit, sheh një stacion të vogël provincial të mbushur me njerëz, që tunden sa nga njëra anë në tjetrën sikur të ishin hije. Në duar mbajnë bohçe rrobash, janë të veshur keq për ato kushte të motit. Dëgjohen lehjet kërcënuese dhe të egra të qenve. Ushtarët me uniforma janë rreshtuar në dy anët e rrugës. Treni ndalon pas një vërshëllime të gjatë dhe të përmbajtur. Hapen dyert e vagonëve dhe fryma e ftohtësisë së akullt depërton në brendësinë e tyre.
Ai gjendet në një stacion hekurudhor provincial, të ngjashëm me atë që i ishte shfaqur në ëndrra. Emri i palexueshëm i stacionit, nën dritaret e ndyra nga të cilat nëpunësit e stacionit vështrojnë peronin, disa fytyra pa formë, fytyra që ngjajnë më shumë me fytyrat e kafshëve sesa me ato të njerëzve. Nga muret e stacionit hekurudhor po bie suvaja. Vetëm se tani nuk është më në ëndërr, ky është realitet. Madje edhe stacioni nuk është i shkretë, por i mbushur me njerëz që ecin në kolonë të shoqëruar nga roje të armatosura nëpër një shteg të shkelur me këmbë drejt dyerve masive prej hekuri të kampit të përqendrimit, të hapura në të dyja kanatat.
Ndërsa mbi derë shkruhet: ARBEIT MACHT FREI.
