Të shkruash, a është kjo aftësia për t’iu thyer realitetit, për t’iu strukur atij në gji ? Do të na pëlqente të strukeshim, por ç’më ndodh atëherë ? Çfarë iu ndodh atyre që nuk e njohin vërtet realitetin ? Ai është kaq i shpupuritur. Ska krëhër që do të mund ta shtronte. Poetët kalojnë mes përmes dhe i mbledhin dëshpërimisht flokët e tyre në një krehje, e cila shumë shpejt iu shtiret në ëndërr. Nuk ecën më me dukjen. Nga shtëpia e saj e ëndrrave, e mbledhur mirë, floknaja edhe mund të dëbohet, por nuk e lë më veten të shtrohet. Ose rrëzohet përsëri dhe tani kapet si një vello përpara fytyrës, gati e pabindur. Ose ngrihet mbi kokë, e tmerruar nga çka ndodh papushim. Ajo nuk e lë veten të krehet aq lehtë. Nuk do. Sado shpesh që ta kalojmë krëhërin me ca dhëmbë të shkulur – ajo nuk do që nuk do. Është ende më keq tani. E shkruara, kur ajo flet për diçka që ndodh, të ikën nën dorë si koha, dhe jo vetëm koha gjatë së cilës ajo ka qenë shkruar, gjatë së cilës ajo nuk ka qenë jetuar. Askush nuk ka humbur diçka, kur kjo nuk ka qenë jetuar. As të gjallën, as kohën e vrarë, dhe ende më pak të vdekurën. Koha, kur shkruanim ende, ka depërtuar në veprat e poetëve të tjerë. Meqë ajo është koha, ajo mundet gjithçka në të njëjtën kohë : të depërtojë në punën tonë dhe në atë të të tjerëve, në floknajat e shpupuritura të të tjerëve, ajo kalon si një erë e freskët, edhe nëse e keqe, e cila është ngritur befas dhe e papritur, nisur nga realiteti. Kur është ngritur tashmë, ajo nuk qetësohet ndoshta dhe aq lehtë. Era e tërbuar fryn dhe shkul gjithçka me të. Realiteti është ajo çka shkon nën flokë, nën funde dhe pikërisht : shkulet drejt diçkaje tjetër. E si mund ta njohë poeti realitetin, nëse është ky i fundit që kalon tek ai dhe e shkul atë gjithmonë, drejt diku mënjanë. Që andej, ai sheh më mirë, por nga ana tjetër nuk mund të rrijë më mbi udhën e realitetit. Ai nuk ka vend aty. Vendi i tij është gjithmonë jashtë. Mund të merret vetëm ajo çka ai thotë së jashtmi, dhe kjo ngaqë ai thotë gjëra të dykuptimta. Dhe këtu ia behin tashmë dy të vërteta të cilat të kujtojnë se asgjë nuk ndodh, e të dyja e interpretojnë realitetin në kahe të ndryshme, e përdredhin atë deri në themelin e tij të paqëndrueshëm, që i mungon që prej shumë kohësh siç dhëmbët e shkulur krëhërit. Nga të dyja gjërat, njëra. E vërtetë ose e rreme. E kjo duhet të ndodhte patjetër, pasiqë trualli si terren ndërtimi ishte sidoqoftë tejet i pamjaftueshëm. E si të ndërtosh mbi një vrimë pa fund ? Por e pamjaftueshmja, e cila bie në fushën e tyre pamore, iu mjafton poetëve për të përftuar diçka që ata do të mundeshin dhe fare mirë ta linin pasdore. Ata do të mund ta harronin, dhe e harrojnë. Nuk e vrasin. E vështrojnë thjesht me sytë e tyre të turbullt, por ajo nuk bëhet arbitrare nga ky vështrim jo i kthjelltë. Vështrimi prek me saktësi. Ajo çka është prekur nga ky vështrim thotë ende duke u shembur, ndonëse të ketë qenë vështruar vetëm fare pak, ndonëse të mos ketë qenë nxjerrë ende përballë pamjes së mprehtë të publikut, ajo çka është prekur nuk thotë kurrë që ajo do të kishte mundur fare mirë të jetë diçka tjetër, përpara se të mos jetë viktimë e këtij përshkrimi. Ajo nënkupton pikërisht atë çka e cila do të kishte mbetur më mirë e pa-thënë (sepse do të kishim mundur ta themi më mirë ?), atë çka e cila do të duhet të qëndronte gjithmonë e turbullt dhe pa arsye. Të shumtë janë ata që janë fundosur tashmë deri brenda në bark. Janë rëra lëvizëse, por që nuk lëvizin asgjë. Eshtë pa fund, por jo pa themel. Është arbitrare, por asnjëherë e dëshiruar.
E jashtmja i shërben jetës e cila nuk gjendet pikërisht aty, përndryshe ne nuk do të ishim të gjithë mu në mes, në mes të jetës njerëzore, dhe ajo shërben për vëzhgimin e jetës e cila gjendet gjithmonë gjetkë. Aty ku nuk jemi. E përse të shahet dikush, ngaqë ai nuk gjen udhën e udhëtimit, të jetës, të udhëtimit të jetës, nëse ai ka qenë deportuar – dhe kjo deportuar këtu nuk është deportuar me dikë tjetër, as dhe marrë me vete, zhvendosur fare thjesht, rastësisht, si pluhuri në këpucë që dëbohet papushim nga shtëpiakja, ndonëse jo aq sa i huaji nga vendasit. Ç’është ky pluhur ? Eshtë radioaktiv apo thjesht aktiv nga vetvetja, pyes thjesht ngaqë ai lë këtë gjurmë të shndritshme e të çuditshme mbi udhë ? A është udha ajo që vrapon aty mënjanë dhe që nuk bashkohet më kurrë me shkrimtarin, apo shkrimtari është ai që vrapon mënjanë, në këtë shmangie ? I ndryshëm, jo, ai nuk është ende, por në veçim ai është tashmë. Që andej, ai sheh ata që janë ndryshe nga ai, por midis tyre gjithashtu, në larminë e tyre, për t’i paraqitur në thjeshtësi, për t’i vënë në formë, sepse forma është më e rëndësishmja, që andej ai i sheh më mirë. Por atij i mbahet mëri, atëherë a janë gjurmë shkumësi dhe jo thërrmija lënde të shndritshme ato që shënojnë udhën e shkrimit ? Sidoqoftë, është një gjurmë që tregon megjithatë, dhe përsëri mbulon dhe fshin me kujdes gjurmën që ajo vetë ka lënë. Nuk jemi aspak të pranishëm. Por e dimë megjithatë, e dimë çka ndodhur. Kjo ka qenë thënë nga lartësia e ekranit, nga fytyra të shtrembëruara nga dhimbja, të shkarravitura në gjak, nga gojë qeshëse të ngjyera, të fryra për t’u lyer apo nga gojë të tjera që i janë përgjigjur saktë një pyetjeje të Lojës me pyetje, apo nga njerëz të lindur gojë, femra që nuk mund të bëjnë asgjë dhe nuk kanë asgjë për të shtuar, që janë ngritur dhe kanë hequr veshjen e tyre, për t’i treguar kameras gjoksin e tyre të sapo ngurtësuar, tashmë të ngurtësuar dhe që iu ka përkitur burrave. Nga një numër i madh grykash çlirohen këngë si një hukamë erëkeqe, por ende më fort. Kjo është ajo çka do të mund të shihej në udhë, po të gjendeshim ende aty. Por ecim në udhën tonë mënjanë udhës. E shohim ndoshta nga larg, aty ku rrimë vetëm dhe me dëshirë, sepse ne duam ta shohim udhën, por jo ta marrim. Ky shteg, a ka dhënë ai tani një zhurmë të tij ? A nuk do ai përmes zhurmave, jo vetëm dritave, t’i bëjë njerëzit që thërrasin, drita lebetitëse, të vëmendshëm ndaj tij ? Udha që nuk mund të merret, a ka ajo frikë që të mos merret, ajo që megjithatë është marrë papushim nga aq e aq mëkate, tortura, krime, vjedhje, detyrime të ashpra, ashpërsi e detyruar, për krijimin e fateve të mëdha botërore ? Kjo ka pak rëndësi për udhën. Ajo mbart gjithçka mbi vete, e fortë, edhe pse e pathemeltë. Pa themele. Mbi truallin e humbur. Flokët e mi më ngrihen mbi kokë, siç e kam thënë, dhe nuk ka asnjë shtrim që do të mund t’i detyronte të palosen. As qëndrueshmëri në mua. Jo mbi mua, jo në mua. Nëse jemi mënjanë, duhet të jemi gjithmonë gati të kërcejmë papushim, në Asgjënë që gjendet bri mënjanës. Dhe mënjana ka sjellë përnjëherë kurthin e vet si mënjanë, të gatshëm në çdo çast, dhe e hap atë, për të tërhequr dikë ende më larg. Të tërheqësh, kjo është të futësh brenda. Ju lutem, tani nuk do të doja të humbas nga vështrimi udhën, mbi të cilën nuk jam. Do të doja ta përshkruaj sidoqoftë, dhe madje saktësisht dhe siç duhet. Nëse e përshkruaj tashmë, duhet që kjo të shërbejë për diçka. Por kjo udhë nuk më kursen asgjë. Nuk më lë asgjë. E ç’më mbetet atëherë ? Edhe në udhë, rruga është bllokuar për mua, mezi mund të zhvendosem. Jam larg sa kohë që nuk nisem. Dhe këtu do të doja, për siguri, të jem e mbrojtur nga vetë pasiguria ime, por dhe nga pasiguria e truallit mbi të cilin gjendem. Gjuha ime vrapon, bri meje, për siguri, jo vetëm për të më mbrojtur, dhe kontrollon që e bëj siç duhet, siç duhet të paqenë, përshkrimin e realitetit, sepse realiteti duhet përshkruar gjithnjë paqenësisht, ai nuk mund të jetë ndryshe, por aq paqenësisht sa çdokush që e lexon apo dëgjon, ta kapë përnjëherë paqenësinë e tij. Ajo gënjen ! Dhe kjo gjuhë qene që duhet të më mbrojë, për këtë punë e kam, gjuhë që më gëlltit tani. Mbrojtja ime dëshiron të më kafshojë. Mbrojtja ime e vetme kundër faktit që të jem e përshkruar, gjuha që, përkundrazi, është aty për të përshkruar diçka, që nuk jam unë, – ja kjo është arsyeja që po mbush kaq shumë fletë, mbrojtja ime e vetme kthehet kundër meje. Ndoshta atë e kam vetëm që, nën pretekstin se më mbron, ajo të hidhet kundër meje. Ngaqë e kam kërkuar mbrojtjen tek shkrimi, kjo qenie në udhë, gjuha, e cila në lëvizje, fjala, më dukej të jetë një strehë e sigurtë, kthehet kundër meje. Asnjë mrekulli. Megjithatë, kam dyshuar përnjëherë. Ç’lloj maskimi është ky, që nuk të kthen të padukshëm, por gjithnjë e më të lexueshëm ?
Nganjëherë gjuha arrin gabimisht mbi udhë, por nuk shkon jashtë udhës. Fjala e një gjuhe nuk është një proces arbitrar, pavullnetshmërisht arbitrar, duam apo s’duam ne. Gjuha e di çka do. Çka është e mirë për të, unë nuk e di në fakt, dhe nuk i di emrat. Llomotitja, ligjërimi ligjëron tani gjithnjë e më tepër, sepse kjo është gjithmonë një tufë ligjërimesh, pa fund e krye, por kjo nuk është një fjalë. Ligjërohet nga krahu tjetër, aty ku të tjerët janë gjithmonë ngaqë nuk duan të jenë aty, ata janë tejet të zënë. Atje, nga krahu tjetër, ajo. Jo unë. Ajo, gjuha që largohet nganjëherë prej meje, për njerëzit, jo njerëzit e tjerë, por të mirëfilltët, të vërtetët, e larguar atje mbi udhën e piketuar mirë (e kush mund të humbasë këtu ende ?), ajo i ndjek ata si një kamera në tërë lëvizjet e tyre me qëllim që ajo, gjuha, të mësojë të paktën si dhe ç’është jeta, sepse në atë çast të përcaktuar, nuk është jeta ajo çka është, dhe për më tepër duhet përshkruar çka ajo nuk është. Le të ligjërojmë mbi faktin që ne të duhet të shkojmë përsëri tek shqyrtimi profilaktik. Por papritur, ne flasim krejt si dikush që ka zgjedhjen për të mos folur. Sido që të ndodhë, vetëm gjuha niset nga unë, unë vetë mungoj. Gjuha shkon. Unë rri, por larg. Jo në udhë. Jam e prerë nga gjuha ime.
Jo, ajo është ende aty. A ka qenë ajo aty gjatë gjithë kohës, a ka menduar ajo për çfarë do të mund të mendonte ? Tani kjo gjuhë më ka pikasur dhe më ka thirrur përnjëherë. Ajo ka marrë guximin e një arrogance prej zonje kundrejt meje, ngre dorën ndaj meje, ajo nuk më do. Ajo do të kishte mundur t’i dojë njerëzit e mirë mbi udhë, bri të cilëve ajo vrapon si qen që ajo është, duke u shtirur e bindur. Në fakt, ajo është e pabindur, jo vetëm ndaj meje, por dhe ndaj të tjerëve. Ajo është për veten e vet. Ajo thërret natën, sepse është harruar të vendosen drita anash kësaj udhe, që nuk kanë më diell për t’i ushqyer dhe nuk kanë më nevojë për asnjë rrymë, për t’i dhënë shtegut një emër të përshtatshëm shtegu. Pra, ai ka aq emra sa nuk do të arrinim t’ia ndiqnim emërtimet, po të përpiqeshim. Thërras në vetminë time, duke ecur me hapa të rëndë mbi varret e të vdekurve, sepse meqë vrapoj përbri, unë nuk mund ta kem dhe mendjen tek ajo mbi çka eci, çka shtypi, thjesht do të doja të shkoj aty ku gjuha ime është tashmë, dhe që tallëse, qesh me mua. Ajo e di që nëse do të përpiqesha njëherë të jetoj, ajo do të më bënte ta paguaj përnjëherë. Do të më bënte ta paguaj fillimisht, por diçka të kripur. Mirë. Nëse unë shpërndaj ende kripë mbi udhën e të tjerëve, atë e hedh nga krahu tjetër që akulli i tyre të shkrihet, që themeli i gjuhës të kapë ende më fort. Ndërkohë që ajo nuk ka më themele prej shumë kohësh. Një paturpësi e pazbërthyeshme në vetvete ! Nëse unë nuk gjendem mbi një themel të sigurtë, as gjuha ime nuk duhet të jetë kështu. Mirë t’i bëhet ! Përse nuk ka qëndruar ajo pranë meje, mënjanë, përse është ndarë nga unë ? Donte të shihte më shumë se unë ? Mbi udhën e madhe, atje, në krahun tjetër, ku ka më shumë njerëz, para së gjithash më të këndshëm, që fjalosen së bashku aq mirësisht ? Donte të dinte më shumë se unë ? Ajo dinte tashmë, më shumë se unë, por duhet gjithnjë e më tepër. Ajo do të vetëvritet duke ngrënë veten, gjuha ime. Do të dënget me realitet. Mirë t’i bëhet ! E kam pështyrë, por ajo nuk pështyn asgjë, sidoqoftë, ajo nuk trashet. Gjuha ime më thërret mënjanë, thërret me dëshirë mënjanë, aty ajo nuk ka nevojë të synojë saktë, nuk ka nevojë për këtë, sepse sidoqoftë ajo e ka arritur synimin e vet duke mos thënë çfarëdo, por duke folur me “rreptësinë e Të-lënit-për-të-qenë”, siç thotë Heideggeri i Traklit. Gjuha më thërret, të gjithë e bëjnë këtë sot, sepse të gjithë e kanë gjuhën gjithmonë me vete në një pajisje të vogël, për të mundur të flasin – e përse pra do ta kishin mësuar ata ? – ajo më thërret aty, në kurthin ku jam dhe thërret dhe përpëlitet, jo, nuk është e vërtetë, nuk është gjuha ime që më thërret, ajo është larg meje, kam qenë prerë nga gjuha ime, ajo duhet pra të thërrasë, ajo më bërtet në vesh, pak rëndësi pajisja, kompjuter, celular, kabinë telefonike, ajo më ulëret në vesh që nuk ka kuptim të shprehësh diçka, ajo e bën vetë këtë, unë thjesht duhet të përsëris çka më fryn ajo ; sepse do të kishte ende më pak kuptim të zbrazësh thesin tënd pranë një qenie të shtrenjtë, që qëllon aty dhe së cilës mund t’i besohesh, sepse ajo ka rënë dhe nuk mund të ngrihet përnjëherë dhe nuk mund të më ndjekë për të fjalosur pak. Kjo nuk ka kuptim. Fjalët e gjuhës sime atje tej mbi udhën e këndshme (e di se ajo është më e këndshme se e imja që nuk është vërtet një udhë, por nuk mund ta shoh qartë, megjithatë e di se do të isha mirë atje gjithashtu), fjalët e gjuhës sime, duke u ndarë nga unë, janë kthyer përnjëherë në shprehje. Jo, jo shpjegime për dikë. Shprehje. Gjuha ime dëgjon vetveten duke u shprehur, korigjon vetveten sepse shprehja mund të përmirësohet ende dhe përsëri ; po, ajo mund të përmirësohet gjithmonë, madje ajo është aty për t’u përmirësuar dhe gjetur rregulla të reja gjuhe, por vetëm për t’i shkelur këto rregulla. Atëherë këto të fundit bëhen udha e re drejt një shpërbërje, sigurisht mendoj tretje. Një udhë pa rrugëdalje. Të lutem, gjuhë e dashur, nuk dëshiron që të më dëgjosh të paktën një herë më përpara ? Që ti të mësosh diçka, që të mësosh më në fund rregullat e shprehjes… Çfarë thërret ti atje tej, ç’përsërit ashtu ? E bën këtë që të pajtohesh me mua ? Mendoja se ti nuk doje më të rikthehesh tek unë ! Ti nuk ke dhënë asnjë shenjë nga vullneti yt për t’u rikthyer tek unë, kjo do të kishte qenë e pakuptimtë, nuk do ta kisha kapur shenjën. Mos do të ishe bërë ti gjuhë thjesht për të ikur nga unë dhe për të më siguruar kështu për përparimet e mia ? Nuk është e sigurtë. Sidomos nga ti, siç të njoh unë. Nuk të njoh fare. Ti do vërtet të kthehesh tek unë ? Nuk të marr më. E ç’thua tani ? Udha është larg. Larg nuk është një udhë. Pra nëse vetmia ime, nëse mungesa ime e përhershme, shmangia ime e vazhdueshme mënjanë do të vinin dora vetë të më sillnin gjuhën, me qëllim që e ngulitur mirë tek unë, më në fund në shtëpi, ajo të arrijë tek një tingull i bukur, që ajo do të mund ta lëshonte, ajo do të më shtynte ende më tej, ende më mënjanë me këtë tingull, me këtë ulërimë shpuese, të mprehtë të një sirene, në të cilën depërton ajri. Nga reagimi i kësaj gjuhe që unë vetë e kam përftuar dhe që ka ikur prej meje (apo e kam përftuar për këtë qëllim ? Që ajo të ikë menjëherë përpara meje sepse vetë unë nuk kam arritur të iki në kohë ?), unë do të jem e dëbuar gjithnjë e më larg drejt asaj hapësire mënjanë. Gjuha ime kruspulloset me kënaqësi në strofkën e vet, varrin e vogël kalimtar mbi udhë, dhe ajo vështron lart drejt varrit në ajër, ajo kruspulloset në shpinë, një kafshë e besuar e cila do të donte t’iu pëlqente njerëzve si çdo gjuhë e përshtatshme, ajo kruspulloset, hap këmbët, me gjasë për ta lënë veten të përkëdhelet, në mos për çfarë. Ajo është e droguar me përkëdhelje. Kjo e pengon të vështrojë të vdekurit për të cilët më duhet të kujdesem, është gjithmonë mbi mua që bie kjo punë. Kjo është arsyeja që nuk kisha kohë të zotëroj gjuhën time e cila kruspulloset tani paturpësisht në duart e përkëdhelësit. Vetëm se ka tepër të vdekur që duhet t’i shoh për t’u kujdesur për ta, ky është termi teknik austriak për këtë, për t’i trajtuar mirë, por ne jemi të njohur për trajtimin e mirë të kujtdo. Bota merret tashmë me ne, asnjë problem. Të mos merakosemi. Por sa më fort jehon kjo ftesë për t’i vështruar të vdekurit, aq më pak i kontrolloj fjalët e mia. Më duhet t’i vështroj të vdekurit, ndërsa shëtitësit përkëdhelin dhe ledhatojnë gjuhën e dashur dhe të shtrenjtë, çka kjo nuk i bën të vdekurit më të gjallë. Askush nuk është fajtor. As unë, e shpupurisur siç jam bashkë me flokët e mi, nuk jam fajtore që të vdekurit mbeten të vdekur. Dua që më në fund gjuha të pushojë së qenuri skllave në duar të huaja, edhe pse ato e marrin me të mirë, dua që ajo të fillojë të mos shtrojë asnjë kërkesë, por të jetë vetë ajo një kërkesë për t’u shtruar më në fund, që ajo të rikthehet drejt meje, jo për t’u përkëdhelur, por ngaqë duhet kështu, sepse gjuha duhet të shtrohet gjithmonë, ajo nuk e di këtë shpesh dhe nuk më dëgjon. Ajo duhet të shtrohet, sepse njerëzit që duan ta pranojnë, në vend të fëmijës, ajo është aq e ëmbël kur e duan gjithashtu, njerëzit nuk shtrohen kurrë, ata dekretojnë, por nuk shtrohen, shumë prej tyre e kanë shkatërruar përnjëherë thirrjen për shoqërueshmëri, e kanë grisur, e kanë djegur flamurin. Sa më shumë njerëz që ka për të pranuar ftesën e gjuhës sime për t’ia fërkuar barkun, diçka për të shpupuritur, për të pranuar ngrohtësisht besimin e saj, aq më shumë vazhdoj të pengohem, ua kam braktisur gjuhën time përfundimisht, ata e trajtojnë më mirë, fluturoj pothuaj, ku ishte ajo udha për të cilën kam nevojë të vrapoj në të ? Si të shkoj aty ku të bëj çfarë ? Si të shkoj tek vendi, ku të shpështjell pajisjen time, por në fakt mund dhe ta mbështjell ? Atje tej pasqyron diçka e kthjelltë nën degë, a është ky vendi, ku gjuha ime i mburr, i përkund në siguri, thjesht për të qenë ajo vetë e përkundur me dashuri një herë, më në fund ? Apo dëshiron ajo ende të më kafshojë ? Ajo dëshiron të kafshojë gjithnjë, vetëm se të tjerët ende nuk e dinë këtë, por unë, e njoh mirë atë, u bënë kohë që e kam në shtëpi. Më përpara, e kemi ledhatuar dhe përqafuar atë kafshën dukshëm të zbutur që ata e kanë të gjithë në shtëpi, e përse do të duhej që të kërkojnë një kafshë të huaj në shtëpi ? E përse kjo gjuhë do të duhej të ishte tjetër nga ajo çka ata njohin tashmë ? Dhe nëse ajo do të ishte tjetër, ndoshta nuk do të ishte pa rrezik për ta marrë me vete në shtëpi. Ndoshta ajo nuk merret vesh mirë me atë çka ata e kanë tashmë. Sa më shumë që të ketë njerëz të huaj të përzemërt, që dinë të jetojnë, e që megjithatë nuk e kuptojnë jetën e tyre ngaqë ndjekin projekte përkëdheljesh, sepse ata duhet të ndjekin gjithmonë diçka, aq më pak vështrimi im zbulon udhën e rikthimit tek gjuha. Miles and more. E kush tjetër do të zbulonte, në mos vështrimi ? Fjala dëshiron gjithashtu të marrë përsipër vështrimin ? A do të fliste ajo përpara madje se të vështrojë ? Ajo kruspulloset aty, hulumtuar nga duar, vërshëllyer nga erëra, ledhatuar nga shtrëngata, fyer nga dëgjimi derisa të mos dëgjojë më asgjë. Atëherë : të gjithë të dëgjojnë ! Ai që nuk dëshiron të dëgjojë duhet të flasë pa qenë dëgjuar. Pothuaj të gjithë nuk janë dëgjuar, ndonëse të flasin. Unë jam dëgjuar, ndonëse gjuha ime të mos më përkasë, ndonëse të mund ta shoh mezi. Thuhen shumë gjëra për të. Kështu që ajo nuk ka shumë për të thënë për veten e saj, shumë mirë. E dëgjojnë tek përsëritet ngadalë ndërsa diku një buton i kuq është shtypur duke shkaktuar një shpërthim të tmerrshëm. Nuk na mbetet tjetër veçse të themi : ati ynë, që jeni në qiell. Ajo nuk mund të më mendojë kështu, ndonëse unë, le të themi, babai i gjuhës sime, pra : jam nënë. Unë jam babai i gjuhës sime amtare. Gjuha amtare ishte aty që në fillim, ajo ishte tek unë, por nuk kishte baba të cilit do të mund t’i kishte përkitur. Gjuha ime ishte shpesh e papërshtatshme, ma kishin bërë mirë me dije, por nuk doja ta kuptoj. Faji im. Babai e ka braktisur këtë familje të vogël me gjuhën amtare. Ai kishte të drejtë. Në vendin e tij, as unë nuk do të kisha qëndruar. Gjuha ime amtare ka ndjekur babain, ajo është larg tani. Ajo është, siç e kam thënë, atje tej, nga krahu tjetër. Ajo dëgjon njerëzit mbi udhë. Mbi udhën e babait që ka ikur tepër herët. Tani, ajo di diçka që ti nuk e di që ai nuk e ka ditur. Por sa më shumë di ajo, aq më shumë bëhet e papërfillshme. Ajo nuk pushon së thëni diçka, por është e papërfillshme. Vetmia largohet. Ajo nuk është e përdorur. Askush nuk e sheh që unë jam ende aty, në vetmi. Nuk ma vënë veshin. Më vlerësojnë ndoshta, por nuk më vënë re. Si arrij unë, që të gjitha këto fjalë të thonë diçka prej meje e cila do të mund të na thoshte diçka ? Jo ndërsa flas. Nuk mund të flas fare, mjerisht gjuha ime nuk është në shtëpi. Aty, nga krahu tjetër, ajo thotë diçka tjetër që nuk ia kam besuar unë, por qysh në fillim ajo ka harruar ç’e kam porositur. Ajo nuk ma thotë këtë, ndonëse ajo të më përkasë mua. Gjuha ime nuk më thotë asgjë, atëherë si do të mundej ajo t’iu thoshte diçka të tjerëve ? E megjithatë, ajo nuk është e papërfillshme, pranojeni këtë ! Ajo thotë aq më tepër që është larg meje, vetëm atëherë ajo guxon të thotë diçka që ajo dëshiron të thotë, vetëm atëherë ajo guxon të mos më bindet, të më kundërshtojë. Kur vështrojmë, sa më gjatë të vështrojmë, aq më shumë largohemi nga objekti ynë. Kur flasim, e mbërthejmë atë, por nuk mund ta mbajmë. Ai përvidhet dhe dëshiron të kapë përshkrimin e tij të vet, të gjitha ato fjalë që i kam bërë dhe që i kam humbur. Mjaft fjalë të shkëmbyera, kursi i shkëmbimeve është tmerrësisht i keq, dhe atëherë, ai nuk është tjetër veçse i frikshëm. Them diçka dhe është harruar që në fillim. Ka qenë thithur, e mbante veten larg meje. E pathënshmja është thënë përditë, por ajo çka them unë, nuk duhet të thuhet. Është e padrejtë nga ana e së Thënës. Shumë e padrejtë. E Thëna nuk do madje të më përkasë. Ajo dëshiron të jetë e bërë me qëllim që të mund të themi : me të thënë e me të bërë. Do të isha e kënaqur nëse gjuha do të mohonte përkitjen ndaj meje, por prapë, ajo do të duhej të më përkasë. Si mund të arrij që të paktën ajo të ngjitet pak ndaj meje ? Me të tjerët, asgjë nuk e lidh, pra unë epem ndaj saj. Rikthehu ! Rikthehu, të lutem ! Por jo. Ajo dëgjon nga krahu tjetër, mbi udhë, të fshehta që unë nuk duhet t’i di, dhe ajo ua rithotë të tjerëve këto të fshehta, që ata nuk duan t’i dëgjojnë. Kurse unë, do të doja shumë, do të ishte e drejta ime, kjo më shkon, nëse mund të themi kështu, por ajo nuk ndalet dhe nuk më flet. Ajo është në zbrazëtinë e cila shquhet pikërisht nga kjo dhe ndryshon nga unë sepse shumë gjenden aty. Zbrazëtia është udha. Vetë unë jam mënjanë zbrazëtisë. E kam braktisur udhën. Nuk kam bërë kurrë tjetër gjë veçse përsëritur. Thuhen shumë gjëra për mua, por pothuaj gjithçka është e paqenë. Thjesht kam përsëritur, dhe tani pohoj se kjo është fjala ime. Sa shumë kam thënë – sa shumë ! Nuk kemi thënë kaq gjëra që prej shumë kohësh. Nuk arrijmë më të dëgjojmë, ndonëse duhet dëgjuar për të mundur diçka. Në lidhje me këtë çështje, e cila në të vërtetë është fakti i të shmangurit të syve, madje i të shmangurit të syve nga vetja ime, nuk mund të thonë asgjë për mua, sepse nuk ka asgjë, nuk del asgjë. Vështroj gjithmonë jetën duke kaluar, gjuha ime më kthen shpinën për të kthyer barkun ndaj të tjerëve për t’ia fërkuar, paturpësisht, mua më kthen shpinën, nëse ndonjëherë ajo kthen diçka. Tepër shpesh, ajo nuk më jep asnjë shenjë dhe nuk thotë asgjë. Nganjëherë nuk e shoh fare, aty, nga krahu tjetër, dhe madje tani nuk mund as të them “siç e kam thënë”, këtë e kam thënë tepër shpesh, por tani, nuk mund ta them, fjalët më mungojnë. Nganjëherë shoh shpinën e fjalëve apo shputën e këmbëve të tyre me të cilat ato nuk mund të ecin siç duhet, por më shpejt se unë, që prej shumë kohësh dhe ende përsëri. Ç’bëj këtu ? Mos vallë për këtë gjuha ime është shtrirë në njëfarë largësie nga unë ? Kështu ajo do të jetë më e shpejtë se unë, do të kërcejë dhe vrapojë, kur të kthehem nga Mënjanja ime për ta kërkuar. Nuk di përse do të duhej ta kërkoja. Që ajo të mos më kërkojë mua ? Ndoshta, e di ajo këtë, ajo që më ka ikur ? Që nuk më ndjek ? Që ndjek tani vështrimin dhe fjalën e të tjerëve, dhe që nuk mund t’i ngatërrojë vërtet me mua. Ata janë ndryshe sepse janë të tjerë. Pa arsye tjetër veçse të jenë të tjerët. Kjo i mjafton tashmë fjalës sime. Kryesoren, unë nuk e bëj : të flas. Të tjerët, gjithmonë të tjerët, që të mos jem ajo së cilës i përket gjuha e ëmbël. Do të doja dhe unë ta përkëdhel, si të tjerët, aty, por vetëm sikur të mund ta kapja. Por ajo është atje tej, që të mos mund ta kap.
Kur do të ikë ajo butësisht ? Kur do të ikë ajo disi që të kthehet heshtja ? Sa më shumë që ajo ikën atje tej nga krahu tjetër, aq më shumë e dëgjojmë. Ajo është në të gjitha gojët, vetëm në gojën time që ajo nuk është. Jam e çmendur. Nuk jam e pavetëdijshme, por jam e çmendur. Jam e sfilitur së vështruari gjuhën time si një far në det që duhet të ndriçojë dhe nuk është në dritë, që duke u rrotulluar zbulon gjithmonë diçka tjetër nga errësira që është aty, e ndriçuar ose jo, ajo është një far që nuk ndihmon askënd, ndonëse të dëshirojmë aq shumë për të mos vdekur në ujë. Sa më shumë përpiqem ta shuaj gjuhën, aq më shumë ajo këmbëngul të mos shuhet. Tani, unë shuaj mekanikisht këtë flakë fjale, kthehem mbi flakën e vogël, por sa më shumë përpiqem të vë mbi të një kupë në majë të një shkopi të gjatë, me të cilën fiknin qirinjtë e kishës në fëmijërinë time, sa më shumë kërkoj ta mbys këtë flakë, aq më shumë duket të ketë ajër. Aq më shumë thërret ajo fort, duke u kruspullosur ndërmjet duarsh që i bëjnë mirë, e që mjerisht unë nuk e kam bërë kurrë, as vetë unë nuk e di çka do të më bënte mirë, tani ajo thërret për të ndenjur larg meje. Ajo iu thërret të tjerëve që ata të futen në kor dhe të thërrasin me të, që kjo të jetë më e fortë. Ajo thërret që unë nuk duhet t’i qasem asaj. Askush nuk duhet pra t’i qaset tjetrit. Dhe as ajo çka është thënë nuk duhet t’i qaset tepër asaj çka duam të themi. Nuk duhet të jemi tepër të lidhur me gjuhën tonë, kjo është një Paturpësi, ajo është tejet e aftë t’i përsërisë diçka vetvetes, tepër fort që të mos kuptohet se çka ajo thotë, do t’i ketë qenë fryrë qysh më parë. Ajo më bën madje premtime, që të rri larg saj. Më premton gjithçka, nëse nuk i qasem pranë. Miliona mund t’i qasen, e unë jo ! E megjithatë, ajo është e imja ! Si ju duket kjo ? Nuk mund t’ju them si më duket mua. Kjo gjuhë e ka harruar fillimin e saj, ndryshe nuk mund ta shpjegoj. Ajo ka filluar e vogël tek unë. Dhe sa shumë është rritur ! Nuk e njihja fare. E kam njohur, kur ajo ishte fare e vogël. Kur ishte aq e qetë, kur gjuha ishte ende fëmija im. Tani ajo është kthyer e madhe krejt papritur. Nuk është më fëmija im. Fëmija nuk është rritur, por ai është i madh, ai nuk e di se ai nuk është ende aq i madh, por, i zgjuar, ai është tashmë. Ai është aq i zgjuar sa mbulon vetveten me thirrjen e tij, dhe gjithashtu të tjerët që thërrasin më fort se gjuha. Atëherë, ai ngjitet në lartësi të pabesueshme. Më besoni, këtë, ju nuk doni ta dëgjoni fare ! Nuk jam krenare për këtë fëmijë, më besoni, ju lutem ! Në fillim kam dashur që ai të rrijë, po aq i heshtur sa më parë, kur nuk fliste. Tani, nuk dua që ai të fshijë gjithçka si një stuhi, të sjellë të tjerët të ulërasin ende më fort dhe të ngrejnë krahët dhe të hedhin sende të forta që gjuha ime nuk mund t’i kapë më aspak, sepse ajo nuk ka qenë kurrë sportive, për fajin tim. Ajo nuk kap. Ajo hedh, sigurisht, por nuk mund të kapë. Unë mbetem e kapura edhe nëse ajo nuk është aty. Jam robinjë e gjuhës sime që më bën roje tek dera e burgut. Komike – ajo nuk më mbikqyr ! Ngaqë ajo është kaq e sigurtë për mua ? Po meqë ajo është kaq e sigurtë se unë nuk do të iki, a mendon ajo se mund të më ikë ? Por arrin dikush, tashmë i vdekur, dhe ai më flet ndonëse kjo të mos jetë parashikuar për të. Ai mundet për këtë, tani shumë të vdekur flasin me zërat e tyre të mbytur, tani ata guxojnë sepse vetë gjuha ime nuk më mbikqyr më. Sepse ajo e di që kjo nuk është e nevojshme. Ndonëse të më ikë, ajo nuk më humbet. Jam në gatishmërinë e saj, por e kam humbur. Mbetem. Por ajo çka mbetet nuk është pasojë e poetëve. Ajo çka mbetet, është larg. Vrulli është ndalur. Asgjë dhe askush nuk ka ardhur. E megjithatë, nëse përkundër çdo pritjeje, diçka që madje as nuk ka arritur, do të donte të rrinte ndopak, ajo çka mbetet më kalimtarja, gjuha, zhduket. Ajo i është përgjigjur një oferte të re punësimi. Ajo çka duhet të mbetet, është gjithmonë larg. Sidoqoftë, ajo nuk është aty. Ç’na mbetet.
