Nga Dr. Arian Starova
Një “mrekulli” e pamohueshme ekonomike nga Kina në nevojë për projeksion global
Angazhimi në një diskutim mbi rolin e Kinës dhe ndikimin gjeopolitik në botën e sotme e bën të domosdoshme, para së gjithash, të kujtojmë disa fakte të përgjithshme mbi zhvillimin e saj ekonomik të dekadave të fundit. Fjala më gjithëpërfshirëse për të karakterizuar këtë zhvillim ekonomik, një fjalë e perdorur shpesh, është etiketimi i tij si një zhvillim ekonomik “i mrekullueshëm”.
Si një kujtesë që mund të ndihmojë për vlerësimet tona, me poshtë disa tregues kryesorë ekonomikë përkatës të Kinës në dy vitet e fundit:
- Ekonomia më e madhe prodhuese në botë,
- Superfuqia e dytë ekonomike më e madhe në botë,
- Ekonomia shtetërore që arrin në 63%,
- Shkalla e rritjes prej 10% për 30 vitet e fundit dhe aktualisht, mbi 6%,
- Vendi më i madh eksportues i mallrave dhe kombi më i madh tregtar në botë,
- Marrësi më i madh i investimeve të huaja direkte dhe shtëpia e kompanive më të mëdha të botës,
- Investimi i dytë më i madh i jashtëm i drejtpërdrejtë në botë,
- Më shumë se 800 milion njerëz të dalë nga varfëria,
- Shkalla e papunësisë prej rreth 5%.
Zhvillimi “i mrekullueshëm” i Kinës është arritur në më shumë se 40 vjet që kur filloi “reforma dhe politika e saj e hapjes”, në 1978. Në një artikull të bardhë publikuar në 27 shtator 2019 me rastin e 70 vjetorit të Kinës, me titull “Kina dhe bota në epokën e re”, mund të lexohet se “Kina ka përfunduar një kurs për të cilin vendeve të zhvilluara i’u deshën disa qindra vjet, në vetëm disa dekada”. Prandaj, Kina do të mbetet një histori e madhe suksesi e kohës sonë, veçanërisht e dekadave të fundit.
Sidoqoftë dhe ashtu si është normale kudo, në Kinë ka shumë probleme ekonomike dhe probleme të ndërlidhura shoqërore, por në krahasim me të kaluarën e afërt, problemet sado të mëdha nuk hedhin dot hije mbi ndryshimet e mëdha shumë pozitive.
Siç ka treguar mjaft historia, ekonomitë shumë të mëdha si ajo e Kinës së sotme nuk mund të dështojnë në projeksionin e tyre ndërkombëtar. Ne i shohim investimet e mëdha kineze në Afrikë, Amerikën Latine, Azi, Evropë dhe gjetkë në botë si një pasojë e pashmangshme e logjikës dhe praktikës së ekonomisë së tregut. Në Librin e Bardhë të lartpërmendur të Shtatorit 2019, thuhet se “Kina nuk mund të zhvillohet e izoluar nga pjesa tjetër e botës, as bota në tërësi nuk mund të ruajë paqen, zhvillimin, prosperitetin dhe stabilitetin pa Kinën”.
Në Kongresin e 19-të të Partisë Komuniste, në mes të Tetorit 2017, Presidenti Xi Jinping deklaroi se Kina do të kthehet si qendër-shtet e botës dhe se, deri në vitin 2035, Kina “do të kryesojë me një fuqi gjithëpërfshirëse kombëtare dhe ndikim t` gjerë ndërkombëtar”.
Pjesë e këtij projeksioni ekonomik ndërkombëtar është gjithashtu interesi në rritje i Kinës në Evropën Juglindore dhe Ballkanin Perëndimor. Në vitin 2012, në Varshavë, Poloni, “Iniciativa 17 + 1” filloi si një iniciativë e Ministrisë së Punëve të Jashtme të Kinës për të promovuar biznesin dhe investimet midis Kinës dhe 17 vendeve të Evropës Qendrore dhe Lindore bazuar në parimin e përfitimit win-win për të gjitha vendet pjesëmarrëse. Të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor janë të përfshira përveç Republikës së Kosovës. Dhe ata takohen rregullisht çdo vit.
Siç e ka thënë në mënyrë adekuate analisti i pavarur ekonomik, Jens Bastian, “Projekti kryesor i politikës së jashtme të Kinës është ‘Belt and Road Initiative’(BRI). Që nga fillimi i tij zyrtar në 2013 nga Presidenti Xi Jinping, BRI investon në një shkallë globale në projekte tokësore dhe detare, kryesisht përmes lidhjes së transportit dhe infrastrukturës për rritjen e tregtisë. Nën kujdesin e BRI, premtimet për “prosperitet të përbashkët” po promovohen nga autoritetet politike në Pekin në vendet pjesëmarrëse. BRI e Kinës kombinon një sasi të paparë investimesh dhe fonde kredie për projekte ambicioze të infrastrukturës në të gjithë kontinentet, rajonet dhe vendet individuale. Bankat me qendër në Pekin janë siguruesit kryesorë të aranzhimeve të financimit për këto projekte”.[1]
Natyra e qëllimeve të Kinës për të përhapur ndikimin e saj politik në botë
Roli i brendshëm dhe global i zhvillimit ekonomik kinez ka sjellë një diskurs thelbësor politik dhe ekonomik mbi natyrën e ndikimeve të mundshme të Kinës në vendet e botës. Megjithëse shkëmbimet ekonomike, bashkëpunimi dhe konkurrenca midis vendeve janë tashmë të vjetra sa vetë njerëzimi, dhe tani mbështeten dhe inkurajohen nga Karta e KB dhe shumë instrumente të tjerë ligjorë ndërkombëtarë, projeksioni ekonomik ndërkombëtar i Kinës ka ngritur shqetësime serioze, kryesisht në Euro -Zonën gjeopolitike atlantike.
Duke marrë parasysh këto shqetësime dhe frikëra të fundit në lidhje me zhvillimin e Kinës, duhet të shtrohet një pyetje thelbësore: A duhet Kina të konsiderohet nga SH.B.A. dhe aleatët e saj Euro-Atlantikë një pretendent ekonomik botëror, një kundërshtar politik, ose të dyja?
Bazuar në informacione të larmishme publike dhe duke mos u përpjekur fare për të ofruar një përgjigje të plotë dhe përfundimtare, mund të thuhet se megjithëse Kina është një pretendente ekonomike globale, ajo nuk mund të konsiderohet si një kundërshtar politik sepse, në një fare mënyre, “mrekullia” e rritjes së ekonomisë së saj ka ardhur për shkak të qasjes së vendeve të tjera ndaj Kinës, që nënkupton një bashkëpunim të madh ndërkombëtar me të.
Prandaj, thelbi i këtyre shqetësimeve mbetet vetëm një dyshim mbi një ndikim të mundshëm global të sistemit politik të Kinës i cili është i vetëdeklaruar haptazi si “socializëm me karakteristikat kineze” [sistemi komunist një-partiak i kombinuar me ekonomi shtet-private sistemi].
Dhe, ne ndoshta duhet ta modifikojmë pyetjen e mësipërme në një tjetër formë: Sa gjasa ka që duke bërë investime shumë të mëdha ekonomike jashtë vendit, mund të ketë gjithashtu një ndikim të sistemit politik kinez në sistemet e tjera politike të vendeve të botës?
Në një farë mase, këto shqetësime të lidhura janë të ngjashme me ato të fillimit të periudhës së Luftës së Ftohtë kur demokracitë Euro-Atlantike Perëndimore ishin në konkurrencë me vendet komuniste për ndikimin në botë bazuar në vlera të kundërta ideologjike.
Pavarësisht nga shqetësimet e ngritura nga shumë autoritete dhe ekspertë, duhet pranuar që politikëbërja e secilit shtet individual ka një tendencë normale për të ushtruar edhe ndikimin e saj jashtë vendit. Mund të jetë ose një politikëbërje e përdorur si instrument për të mbështetur interesat ekonomike të vendit, ose një që përdoret për të promovuar vlerat e sistemit të tij politik jashtë vendit. Përvoja historike dëshmon se mund të jenë të dyja. Ky është rasti i Kinës gjithashtu. Sidoqoftë, në rrethanat e tanishme, frika për një Luftë të Mundshme të Nxehtë, ose Luftë të Ftohtë të rinovuar të SH.B.A.-së dhe demokracive perëndimore me Kinën do të dukej disi e ekzagjeruar.
Tani, duket më se logjike që për Kinën, mbetet shumë më e rëndësishme të ushtrojë normalisht ndikimin e saj politik si një mjet mbështetjeje për interesat e saj ekonomikë.
Shanset e ndikimit politik nga Kina në Ballkanin Perëndimor
Një vështrim shumë i shpejtë në politikën e brendshme të Kinës mund të konfirmojë lehtësisht se ajo po përpiqet shumë dhe duke u bazuar në parime dashamirëse për të përmirësuar standardin ekonomik të jetës së qytetarëve të saj. Dhe rritja ekonomike kineze ka ndikuar dukshëm në frenimin e treguesve të varfërisë në shkallë botërore, duke marrë parasysh që Kina është gjithashtu një vend shumë i madh në popullsi dhe territor. Është e padyshueshme se politika e brendshme kineze është një përpjekje kaq gjigante për sa i përket ekonomisë së saj sa e detyron atë të përqendrohet në punët e brendshme sesa në projeksionin e jashtëm.
Edhe në fushën e të drejtave të njeriut dhe lirive të qytetarëve të saj, e cila mbetet në qendër të kritikave ndërkombëtare, Kina ka miratuar qëndrimin e saj, sipas të cilit një zgjerim copë-copë i lirive të qytetarëve do të shkojë paralelisht me rritjen e përgjithshme ekonomike dhe standardin e qytetarëve të duke jetuar Nga përvoja e zhvillimit të Kinës në dekadat e fundit, mund të nxirret një mësim shumë i rëndësishëm duke thënë se “Zhvillimi i shoqërive gjithmonë bazohet në liri, por mënyra se si funksionon varet shumë nga kushtet e vendeve”.
Duke qenë në pjesën më të madhe të zonës gjeopolitike Euro-Atlantike, Ballkani Perëndimor është gjithashtu pjesë e shqetësimeve dhe frikës së lartpërmendur për një ndikim kinez. Shumë të etur për të përshpejtuar më tej zhvillimin e tyre, vendet demokratike të Ballkanit Perëndimor po shqyrtojnë kohët e fundit edhe ofertat ekonomike kineze. Shqipëria, Mali i Zi, Bosnja dhe Hercegovina, Kroacia, Maqedonia e Veriut dhe Serbia gjithnjë e më shumë e gjejnë veten në nevojë për investime të huaja ekonomike dhe shkëmbime tregtare ndërkombëtare dhe ata në fakt po përdorin edhe marrëdhëniet e tyre me Kinën.
Sidoqoftë, frika dhe shqetësimet për një ndikim gjeopolitik të Kinës në Ballkanin Perëndimor janë shumë të parëndësishme për një numër arsyesh:
- Kina është e vetëdijshme se çdo qëllim për të ndikuar politikisht në rajon nuk do të ketë sukses,
- Të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor janë angazhuar të integrohen në Bashkimin Evropian,
- Shumica e vendeve të Ballkanit Perëndimor janë anëtare të NATO-s,
- Bosnja dhe Hercegovina dhe Serbia janë anëtare të Partneritetit për Paqe me NATO-n,
- Ekziston prania e NATO-s dhe BE-së në Kosovë,
- Të gjitha vendet e rajonit kanë regjime demokratike të tipit perëndimor dhe janë të përkushtuar ndaj tyre
- Ka një ndryshim të madh mendor të popujve të rajonit në tridhjetë vitet e fundit që nga shembja e komunizmit e përqendruar në vlerat Euro-Atlantike.
Në të vërtetë, disa nga vendet e rajonit janë duke u lidhur më shumë me zhvillimin ekonomik të Kinës dhe disa më pak, por në çdo rast, përpjekjet për të bërë përdorimin e bashkëpunimit ekonomik të favorshëm me Kinën qoftë bilaterale ose në kuadrin e Belt and Road Initiative (BRI) duket se nuk paraqesin ndonjë rrezik të ndikimit gjeopolitik në Ballkanin Perëndimor. Sidoqoftë, nevojitet një politikëbërje e kujdesshme në mënyrë që të mbahet një ekuilibër i qëndrueshëm midis përfitimeve ekonomike dhe vlerave Euro-Atlantike dhe institucioneve të tyre përkatëse.
Trashëgimia dhe perspektiva e bashkëpunimit ekonomik shqiptaro-kinez
Historia e marrëdhënieve ekonomike shqiptaro-kineze shkon prapa shumë dekada më parë, pasi Shqipëria njohu Republikën Popullore të Kinës në 1949 dhe veçanërisht pas thyerjes së Shqipërisë me Bashkimin Sovjetik në fillim të viteve 1960. Nga 1949 në 1978, Shqipëria dhe Kina kishte një bashkëpunim shumë të madh ekonomik dhe shumë investime të rëndësishme në të gjitha fushat e ekonomisë dhe sektorit financiar. Shumë hidrocentrale të Shqipërisë të cilët janë ende duke operuar në ditët e sotme janë ndërtuar me një mbështetje të fortë nga Kina.
Pas vitit 1978, marrëdhëniet tregtare me Kinën u prishën për arsye ideologjike.
Pas pranimit të Kinës në Organizatën Botërore të Tregtisë [OBT] në 2001, mund të flasim për një kthim të Kinës në Shqipëri dhe produktet kineze u rritën ndjeshëm në Shqipëri të njëjtin vit. Tani, ato po rriten ngadalë nga viti në vit. Për të pasur një ide të përgjithshme mbi marrëdhëniet ekonomike midis Shqipërisë dhe Kinës, të dhënat e mëposhtme kanë rëndësi: [2]
- Ekziston një Komision i Përbashkët Ekonomik midis Shqipërisë dhe Kinës që nga viti 1989 [në sesionin e tij të 14-të, në 2014, u vendos që të zgjerohet më tej bashkëpunimi dypalësh],
- Fushat e bashkëpunimit ekonomik janë industria përpunuese, bujqësia, turizmi, infrastruktura, tregtia, minerali mineral, etj.,
- Në vitin 2020, Shqipëria renditet partneri i tretë tregtar i Kinës, pas Turqisë dhe Italisë,
- Në vitin 2020, vërehet një rritje e mprehtë e importeve dhe eksporteve të dy viteve të fundit,
- Ka shumë pak investime të reja kineze në Shqipëri.
Në kontekstin e përgjithshëm të interesit dhe pranisë së Kinës në Ballkanin Perëndimor, Shqipëria po shqyrton përdorimin e kësaj mundësie edhe në kuadrin e BRI, në vitet në vijim.
Nga pikëpamja e integrimit të saj në BE, Shqipëria nuk e konsideron Kinën si një alternativë ndaj marrëdhënieve ekonomike të BE-së, por më tepër si një plotësuese dhe një shtrirje e politikave ekonomike të BE-së me Kinën. Dhe fakti kryesor mbetet që vëllimi dërrmues i shkëmbimeve ekonomike që shkojnë në më shumë se 80%, po bëhet për shumë vite me vendet evropiane.
Si një anëtare e NATO-s dhe në prag të pranimit të saj në BE, Shqipëria zhvillon me Kinën vetëm marrëdhëniet ekonomike të bazuara në parimin win-win në të gjitha fushat përkatëse të bashkëpunimit.
Duke marrë parasysh këtë gjendje të marrëdhënieve Shqipëri-Kinë, duket se nuk ka pengesa për zhvillimin e mëtejshëm të marrëdhënieve të tyre ekonomike.
Në ditët e sotme, problemet e sigurisë njerëzore që burojnë nga ndryshimet klimatike dhe mjedisore, si dhe shqetësimet për të ardhmen e njerëzimit, kanë hapur rrugën për më shumë bashkëpunim midis kombeve të botës. Është mjaft e dukshme për shumë vite tashmë që bashkëpunimi Amerikano-Ruso-Kinez për programet hapësinore është në interesin e të gjitha kombeve. E njëjta gjë duhet të ndodhë edhe në Tokë, jo rastësisht si gjatë pandemisë Covid-19, ose në çështje të tjera si emergjencat që lidhen me ndryshimin e klimës dhe ndotjen e mjedisit.
Shpërthimi i fundit i pandemisë Covid-19, përveç një barrë e madhe për shumë vende të botës si edhe ato të Ballkanit Perëndimor, i bëri të gjitha vendet edhe më të vetëdijshme për kërcënimet e ndryshme të përbashkëta mjedisore dhe nevojën e domosdoshme të bashkëpunimit të tyre. Të gjitha vendet lanë mënjanë pikëpamjet e tyre të ndryshme politike dhe miratuan një qasje të përbashkët për të përballuar këtë pandemi. Tani, ne shohim se të gjitha vaksinat e ndryshme, “të bëra” në Amerikë, Kinë, Rusi, Britani, Izrael etj., po përdoren kudo.
Me këtë mendim të përgjithshëm, Shqipëria dhe elitat e saj kryesore nuk kanë asnjë paragjykim në lidhje me bashkëpunimin me Kinën, përveç interesave të ndërsjellë të zhvillimit dhe marrëdhënieve miqësore.
[1] Tirana Observatory, Summer 2020, p. 234.
[2] Data from “Albania economy briefing: China officially Albania’s third trading partner”, China CEE Institute, March 31, 2020.
