• Është e vështirë të imagjinohet bujqësia moderne pa to, por përdorimi i lëndëve kimike është gjithmonë një rrezik.
• Pesticidet janë përbërësit më të rregulluar në treg, por aplikimi i gabuar dhe i shpeshtë mund të çojë në ushqime të pasigurta dhe më tej të shkaktojë probleme shëndetësore.
• Ligjet e sigurta të ushqimit në letër janë ideale, por si me të tjerat, problemi qëndron në zbatimin e tyre.
• Shumë shpesh, produktet bujqësore të prodhuara në vendet e Ballkanit kthehen nga tregjet e BE-së për shkak të pranisë së shtuar të pesticideve, por askush nuk e di se ku përfundojnë, kur këto produkte kthehen në shtëpi.
Çfarë janë pesticidet
“Toka i mbulon gabimet në mjekësi, por në bujqësi toka i zbulon gabimet, ne udhëhiqemi nga kjo thënie”.
Ende nën emocione të forta nga rasti i fundit i tragjedisë gjatë drekës familjare të gatuar me pesticidin metomil, kështu filloi biseda jonë me profesoreshën Stanislava Lazarevska nga Fakulteti i Shkencave Bujqësore dhe Ushqimit. Ajo punon në Departamentin e Entomologjisë, e specializuar në studimin e insekteve. Interesi ynë ishin pesticidet dhe siguria ushqimore dhe aty, thotë profesoresha, ka shumë për të folur.
Pesticidet janë komponime që shërbejnë për të shtypur organizmat biologjikisht të dëmshëm në bujqësi, pylltari, higjienë komunale, mjekësi dhe mjekësi veterinare. Ato zbatohen për dëmtuesit që njerëzit i kanë përcaktuar vetë si një problem. Pesticidet përdoren kur vlerësojmë se një organizëm, të cilin e kemi deklaruar të dëmshëm, është i pranishëm në një kulturë.
Edhe pse ka mënyra të tjera për të trajtuar dëmtuesit, mënyra më e shpejtë dhe më efektive është me pesticide. Është e vështirë të imagjinohet bujqësia moderne pa to. Por përdorimi i substancave kimike është gjithmonë një rrezik, thotë Lazarevska.
“Përdorimi i pesticideve është si të ecësh mbi gjëmba. Por edhe të mirat edhe të këqijat janë pjesë e një tërësie”, thekson profesoresha.
“A mund të shkaktojnë probleme?” Po. Për shkak se pesticidet janë helme. Baza e kësaj është që ato shkaktojnë vdekjen e organizmave të gjallë. Këto janë përbërje kimike që shkaktojnë eliminimin e dëmtuesve, por me kusht që të jenë të dëmshëm. Ato nuk aplikohen në asnjë mënyrë vullnetarisht. Mund të shkaktojnë helmim akut, por mund të shkaktojnë edhe helmim pasiv, kronik te njerëzit”, thotë Lazarevska.
Pesticidet janë komponime që janë të rregulluara më së miri në treg, por aplikimi i gabuar dhe i shpeshtë mund të çojë në ushqime të pasigurta dhe të shkaktojnë më tej ndryshime kronike te njerëzit, të ndikojnë në sistemin nervor, respirator, endokrin… Është vërtetuar se janë kimikate të dëmshme.
“Të gjithë janë njëlloj në rrezik nga pesticidet. Ata që i prodhojnë, ata që i aplikojnë janë më të rrezikuar, por edhe e gjithë popullata që konsumon ushqim mund të rrezikohet nga pesticidet”, shton profesoresha Lazarevska.
Ligjet për sigurinë e ushqimit në letër janë ideale, por si me të tjerat, problemi me këto ligje të shkruara mirë dhe të harmonizuara është zbatimi i vështirë.
Правилното спроведување на Законот за фитофармација и Законот за заштита на растенијата ќе значи голема промена во работата на луѓето кои што ги користат пестицидите.
“Praktika aktuale është që kushdo mund të shkojë dhe të blejë gjithçka. Nga aty lindin rreziqe të mëdha. Nuk e dimë se kush po spërkat, sa po spërkat, pse po spërkat. Pesticidet aplikohen rreptësisht për qëllimin e tyre të synuar”, thotë Lazarevska dhe vë në dukje – nëse spërkatet më shpesh, hidhësia e pesticidit rritet, në vetë produktin, vetë kulturën që po mbroni. Ose mund të përdoren substanca aktive të papërshtatshme që nuk lejohen për një kulture të caktuar dhe ky konsiderohet një produkt i pasigurt. Ju mund të mos respektoni kohën nga aplikimi i fundit deri në korrje (vjelje), të cilën ekspertët e quajnë karencë.
“Ligji i ri parashikon që kushdo që përdor një pesticid, të shkojë në një farmaci bujqësore dhe të blejë një pesticid, qoftë insekticid, fungicid, çfarëdo qoftë, duhet të ketë licencë fitofarmacie. Kjo do të thotë se ai është i edukuar, se ka dhënë provimin, se ka kaluar testin për fitofarmaci dhe në bazë të kësaj ka marrë një licencë që vlen pesë vjet. Pas pesë vjetësh, ai përsëri duhet të ripërtërijë njohuritë e tij dhe të vazhdojë t’i zbatojë njohuritë e reja, sepse gabimet më të mëdha dalin nga injoranca, jo nga dija”, shpjegon Lazarevska.
Njerëzit përdorin pesticide për të zgjidhur ndonjë problem tjetër, pa e kuptuar se çfarë pasojash do të lënë për mjedisin dhe veten. Ligji parashikon që kushdo që aplikon pesticide, që është konsulent apo shpërndarës në këtë fushë, duhet të kenë njohuri më të mëdha. Kjo do të thotë se personat që nuk kanë licencë fitofarmacie nuk do të kenë mundësi të blejnë pesticide.
Ligji për Fitofarmaci parashikon që kushdo që aplikon pesticide, që është konsulent apo distributor në këtë fushë, duhet të ketë njohuri më të mëdha
Aplikimi i pesticidit nuk shkakton domosdoshmërisht problem në nivelin parësor, mund të shkaktojë problem gjatë transportit, në magazina, në tregje ku ruhen dhe tregtohen.
Standardet ballkanike nuk janë të njëjta me ato evropiane
Së fundmi, autoritetet kroate gjetën mbetje të formetanatit në specat e importuar nga Maqedonia. Ky lajm u përhap edhe në mediat e të dy vendeve, me shpjegimin se specat nuk janë sipas standardeve europiane.
Profesoresha Lazarevska thotë se ky insekticid nuk është i ndaluar, gabimi është se është përdorur një substancë aktive që nuk lejohet për atë kulturë, për specat, dhe se ndoshta është përdorur edhe pas periudhës së karencës, kur nuk guxon të përdoret, sepse nëse kanë gjetur mbetje do të thotë se ky preparat është përdorur menjëherë para vjeljes.
“Ka pasur deklarata, ka pasur njoftime në rrjetet sociale se nuk është e rrezikshme, ato specat që na janë kthyer nga Kroacia nuk janë të rrezikshme, sepse në një spec ka një përqendrim të parëndësishëm, të vogël të helmit. Dhe kjo është mirë, është e drejtë, nëse hamë një spec, apo jo? Por ne nuk do të hamë një spec, do të hamë le të themi 10, për shembull i kam merak specat, do të ha 10 sosh. Nuk ka të njëjtën sasi në një spec dhe në 10, apo jo? Në një spec ka një sasi, në 10 shumëzohet me 10 aq sa ka në një. Madje mund edhe të spekuloj, por në një spec mund të ketë më pak, por në një tjetër, kur spërkatet, mund të ketë një përqendrim më të lartë. Nëse blejmë 40 kilogramë speca dhe bëjmë ajvar tradicional, bëjmë 20 kavanoza ajvar, ne dhe fëmijët tanë do të hamë nga ai ajvar gjithë dimrin”, shpjegon Çibishev.
Mirëpo, nëse respektohet ligji dhe pesticidet i blejnë vetëm ata që kanë licencë, atëherë do të ketë një evidencë të saktë se kush nga ku dhe çfarë ka blerë, do të dihet se çfarë është spërkatur dhe ku është problemi, kurse kështu do të jetë e mundur të shkatërrohet vetëm produkti i cili është trajtuar në mënyrë jo të duhur.
“Nëse keni licencë, do të thotë që do të regjistroheni në farmaci çfarë keni marrë, për çfarë qëllimi, për të siguruar gjurmueshmërinë e këtyre përbërjeve toksike. Për shembull, nëse ndodh helmimi, do të mund të dihet se ku ka qenë pika kritike”, thotë Lazarevska.
Ligjet janë në përputhje me ato evropiane dhe dyert për tregun europian janë të hapura, por nuk mund të hyni në atë treg nëse nuk respektoni standardet e sigurisë ushqimore.
Kush sa spërkat, çfarë spërkat dhe pse spërkat është një çështje që duhet të kontrollohet nga inspektimi. Inspektimi bujqësor kontrollon aplikimin e preparateve në prodhimin primar bujqësor, inspektimi i ushqimit kontrollon nëse mbetjet janë nën nivelet maksimale të lejuara apo mbi nivelet maksimale të lejuara.
“Inspektorati Shtetëror i Bujqësisë punon për të kontrolluar shitjen dhe importin e të gjitha pesticideve në vendin tonë, në farmacitë bujqësore, te importuesit. Kemi kontrolle të rregullta dhe të jashtëzakonshme të cilat janë sipas monitorimit dhe planit tonë të punës”, pohon drejtori i Inspektoratit Shtetëror për Bujqësi, Jane Stankoski.
Doktor Çibishev reagon ndaj komunikimit të dobët të inspektorëve me publikun. Ai thotë se askush nuk ka dëgjuar se çfarë ka ndodhur me këto speca nga Kroacia, nëse janë asgjësuar, ku dhe nëse kanë qenë edhe në tregun tonë. Çibishev thotë se mungesa e informacionit institucional lë hapësirë për përhapjen e dezinformatave, frikës dhe dyshimit, gjë që nuk është e mirë kur bëhet fjalë për sigurinë ushqimore.
Por profesoresha Lazarevska thotë se nuk ka inspektim që mund të kontrollojë gjithçka. Nuk ka asnjë inspektim që të thotë se çdo domate, çdo spec është i sigurt. Sipas saj, më e rëndësishmja është që njerëzit që i prodhojnë, kur dalin në treg të garantojnë sigurinë e produkteve që shesin. Njerëzit që merren me prodhimin e ushqimit duhet të dinë rregullat e lojës.
Përdorimi i pesticideve në Maqedoni është i rregulluar me Ligjin për Fitofarmaci dhe është plotësisht në përputhje me rregulloret më të fundit evropiane. Kjo fushë – mbrojtja e bimëve apo sistemi fitosanitar filloi me harmonizimin e së drejtës evropiane ndër të parat. Në vitin 2005 është miratuar Ligji për shëndetin e bimëve, ndërsa vitin 2007 është harmonizuar me ligjin evropian. Në vitin 2020, kjo çështje është ridefinuar me rregulloret më të fundit.
“Gabime” të tilla nuk i ndodhin vetëm Maqedonisë. Në mes të gushtit, një ngarkesë pjeshke nga Serbia u kthye nga kufiri kroat për shkak të niveleve të larta të pesticidit chlorpyrifos, i ndaluar në Bashkimin Evropian qysh në vitin 2019. Në Serbi është i ndaluar që nga viti 2021, por Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Administrimit të Ujërave atje ka njoftuar se, pas konsultimit me publikun ekspert, ka marrë vendim për dhënien e lejes për përdorimin e kufizuar dhe të kontrolluar të produkteve për mbrojtjen e bimëve me bazë klorpyrifos, ekskluzivisht për trajtimin e panxharit të sheqerit, por që çdo përdorim i paautorizuar i këtij lloji preparati për kultura të tjera është i ndaluar me ligj dhe dënohet rreptësisht.
Një ditë më vonë, Ministria konfirmoi praninë e klorpirifos në pjeshkë dhe se e gjithë ngarkesa do të shkatërrohej “në mënyrë të sigurt”, ndërsa përgjegjësia do të bie mbi eksportuesin.
Në korrik, për shkak të të njëjtit pesticid u kthye edhe një ngarkesë pjeshke nga kufiri me Slloveninë. Situata në publik u përshkallëzua aq shumë sa që Ministrisë iu desh të mohonte se Serbisë iu ndalua të eksportonte frutat e saj pasi u kthyen disa dërgesa nga kufijtë e BE-së.
“Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Administrimit të Ujërave informon opinionin publik se këto janë gënjeshtra dhe dezinformata dhe u kërkon të gjithëve që të mos bëjnë panik dhe të mashtrojnë qytetarët. Në të njëjtën kohë, Serbia, si gjithë të tjerët, bën marrjen e kampionëve (mostrave) në pikat kufitare dhe vetëm këtë vit, nga 9 mijë dërgesat që kanë mbërritur në kufirin e Serbisë, ne i kemi kthyer 37 dërgesa për shkak të mosrespektimit”, thuhet në komunikatën e publikuar më 2 shtator.
Kohët e fundit në kufirin me Slloveninë u kap një ngarkesë prej 18 tonësh trangujsh. Në të njëjtën ditë, Ministria e Bujqësisë njoftoi se ishte në pritje të rezultateve të superanalizës së dërgesës së përmendur. Për këtë rast ende nuk ka informacione shtesë.
Të dhënat e fundit tregojnë se në tetor janë ndalur edhe dy dërgesa nga Serbia – më 18 tetor është ndalur një ngarkesë me manaferra të ngrira nga Serbia në kufirin me Slloveninë, për shkak të sasisë së palejuar të fungicidit iprodion. Më 25 tetor, një dërgesë me suplemente ushqimore, e cila dyshohet se përmban përbërës të paligjshëm, u ndalua në kufirin me Kroacinë.
Katarina Krinuloviç, drejtore ekzekutive e SECPA (Shoqata për Bujqësi të Qëndrueshme dhe Mbrojtjen e Bimëve në Serbi), thekson për portalin tonë se dërgesat mund të kthehen pas analizave që treguan praninë e mbetjeve të disa pesticideve në një sasi mbi përqendrimin maksimal të lejuar (MDK ), i cili ndodh nëse pesticidi i regjistruar nuk është aplikuar në përputhje me udhëzimet për përdorim (p.sh. nuk është respektuar periudha e tërheqjes, nuk është aplikuar doza e duhur, etj.) ose është aplikuar në kulturat që nuk mbulohen nga regjistrimi; si dhe nëse është përdorur ndonjë pesticid i paregjistruar.
“Nga pikëpamja profesionale nuk ka vend për vendime politike që nuk mbështeten nga rezultatet përkatëse të analizave laboratorike, por mund të merrni një përgjigje tjetër nga dikush që e shikon këtë situatë nga një këndvështrim tjetër. Kjo mbështetet nga fakti se edhe në vitet e kaluara ka pasur dërgesa individuale të cilat janë kthyer për shkak të pranisë së mbetjeve të pesticideve në sasi mbi maksimalen e lejuar, dhe nuk ka pasur publicitet mediatik, kështu që kohët e fundit dalja intensive e artikujve në media për këtë temë mund të motivohet nga arsye të tjera.të cilat dalin nga sfera e aspektit profesional”, thekson Krinuloviç.
Në portalin e Sistemit Evropian të Paralajmërimit të Shpejtë në Tregtinë Ushqimore (RASFF) shihet se nga fillimi i vitit 2023 e deri më sot janë kthyer nga kufiri gjithsej pesë dërgesa nga Serbia për shkak të nivelit të paligjshëm të mbetjeve të pesticideve, prandaj gjashtë dërgesa përfaqësojnë një “pjesë shumë të vogël” të numrit total vjetor të dërgesave të eksportuara në BE.
Në Shqipëri, një sërë rregullash zbatohen për produktet e kopshtit për eksport në BE, ndërsa rregulla të tjera për produktet vendase
Në perëndimin tonë, në Shqipëri, problemet janë të njëjta. Sfidat e sigurisë ushqimore të Shqipërisë u ngritën kur vendi kaloi nga një ekonomi socialiste e planifikuar nga qendra në një ekonomi të orientuar nga tregu. Tre reformat kryesore të tokës që ndodhën gjatë këtij tranzicioni rezultuan në një nga strukturat më të fragmentuara të tokës që shihen në Evropën Qendrore dhe Lindore. Me këtë reformë, lindën rreth 400,000 ferma, shumica e të cilave ishin nga 1 deri në 2 hektarë. Me këtë bujqësia është kthyer në bazën e jetesës së shumë familjeve në Shqipëri.
Megjithatë, hulumtuesit vendas pohojnë se kësaj dege i mungojnë njohuritë e nevojshme për aftësitë e rëndësishme të menaxhimit të fermës, siç është siguria ushqimore, ose nuk është në gjendje as të marrë ndihmë nga institucionet kompetente për shpërndarjen e protokolleve për praktika të sigurta bujqësore. Nuk ka mbikëqyrje reale nga organet institucionale dhe nuk ka llogaridhënie për fermerët e vegjël që nuk ndjekin praktikat e mira bujqësore. Kjo vlen veçanërisht për përdorimin e pesticideve në vend. Produktet vendase bazohen në informalitet, origjina e tyre nuk mund të gjurmohet, kurse mjetet për prodhimin e tyre nuk dihen.
Por ajo që e bën të veçantë rastin e Shqipërisë është se për produktet e kopshtarisë që synohen për tregjet e eksportit, veçanërisht për tregjet e BE-së, zbatohet një rregull, ndërsa për ato vendase zbatohen rregulla të tjera.
Në vitin 2018 është kryer një studim për praninë e mbetjeve të pesticideve në mostrat e ushqimeve nga BE-ja dhe ato vendase. Nga gjithsej 91,015 mostra, vetëm 4.5% kishin mbetje mbi nivelet e kërkuara të MRL17. Vetëm një vit më parë, kjo përqindje ishte 4.1%. Sa për krahasim, sipas rezultateve të Autoritetit Kombëtar të Ushqimit të Shqipërisë në një kampion të vogël statistikor të niveleve të pesticideve në periudhën nga qershori 2021 deri në prill 2022, rezulton se më shumë se 20% e produkteve të testuara të kopshtarisë kishin mbetje mbi përqindjen e lejuar të MRL12. Megjithëse madhësitë e kampionit ndërmjet këtyre dy grupeve janë shumë të ndryshme, këto përqindje janë ende indikative.
Studimet e mëvonshme të monitorimit treguan se 1 nga 6 pesticide në Shqipëri ndërmjet viteve 2018-2020 përmbanin kimikate që nuk përmenden në etiketë. Më pas konstatohet se ato qarkullojnë në tregun e brendshëm. Më tej, mediat vendase publikuan informacione se në doganat shqiptare në periudhën 2017-2020 janë ndalur rreth 1,3 ton e 1271 litra pesticide të skaduara, të cilat jo të gjitha janë nxjerrë në mënyrë të sigurtë nga vendi. Gjithashtu, në 5 vitet e fundit janë ndaluar në kontrollet doganore tre ngarkesa me disa tonë pesticide dhe plehra të paregjistruara nga Gjermania dhe Greqia. Kjo tregon se pesticide të paregjistruara, madje edhe të skaduara, gjenden në Shqipëri, e cila në pjesën më të madhe nuk ka asnjë mënyrë për të kontrolluar dhe rregulluar importin dhe përdorimin e mëpasshëm të tyre, siç deklarohet zyrtarisht nga Agjencia Kombëtare e Mjedisit (AKM).
Nga ana tjetër, vendet e BE-së kanë masa të rrepta të kontrollit të sigurisë ushqimore, të cilat shpesh shohin eksportet shqiptare të kthehen për arsye sigurie ose në disa raste të shkatërruara, siç ishte rasti me 4.6 ton domate të eksportuara në Greqi në vitin 2018. Supozimi më i keq është që këto produkte u janë kthyer konsumatorëve shqiptarë.
Fermerët nuk janë as të informuar dhe as të edukuar
Aktualisht, në Shqipëri, në gjithë vendin nuk ka asnjë laborator të vetëm të certifikuar plotësisht që të jetë në gjendje të kryejë numrin e kërkuar të analizave laboratorike të besueshme për MRL-të e pesticideve. Më i afërti me këtë është laboratori në Institutin e Sigurisë Ushqimore dhe Mjekësisë Veterinare (ISUV), i cili pretendon se ka standarde testimi që janë në përputhje me standardet e BE-së, por është kritikuar ashpër për kapacitetin e tij të kufizuar për të kryer një numër adekuat testimesh.
Por ajo që është një problem i madh në të tre vendet është mungesa e informacionit dhe edukimit për fermerët.
Krinuloviç sqaron se prodhuesit bujqësorë janë të obliguar të ndjekin trendet e fundit dhe të përdorin pesticidet që ende janë të lejuara, në mënyrën e shfaqur në etiketë dhe udhëzimet për përdorim, pra të miratuara me regjistrim.
“Numri më i madh i fermerëve tanë janë të vetëdijshëm se përdorimi korrekt i pesticideve (duke respektuar të gjitha udhëzimet për dozën, datën e skadencës dhe kulturat në të cilat mund të përdoret një pesticid specifik) është i rëndësishëm për cilësinë e produkteve të tyre bujqësore dhe mundësitë e lidhura për plasimin e tyre në treg, pavarësisht nëse bëhet fjalë për tregun serb apo atë të BE-së”, thotë ajo.
Ajo shton se nuk duhet përjashtuar që individët që nuk kanë njohuri të mjaftueshme dhe nuk ndjekin informacionin në lidhje me përdorimin e pesticideve, të bëjnë gabime që rezultojnë në shfaqjen e sasive të paligjshme të mbetjeve të pesticideve në produktet e tyre bujqësore, duke çuar në kthime dhe shkatërrimin e dërgesave të produkteve të tilla.
Ekspertët nga Instituti i Bujqësisë dhe Perimeve nga Novi Sadi dhe Ministrisë së Bujqësisë, Pylltarisë dhe Menaxhimit të Ujërave të Republikës së Serbisë, për nevojat e Fondacionit “Ana dhe Vlade Divac”, në vitin 2021 në Serbi kanë kryer një hulumtim të përdoruesve të mjeteve për mbrojtjen e bimëve (MMB) (MMB – pesticide që përdoren për të luftuar organizmat e dëmshëm, dëmtuesit dhe organizmat që shkaktojnë sëmundjet, ndikojnë në proceset jetësore të bimëve, ruajnë produktet bimore, shkatërrojnë, parandalojnë rritjen e bimëve të padëshiruara ose pjesëve të tyre) për njohjen e rregulloreve dhe sjelljes në lidhje me përdorimin e këtyre produkteve. Dhe rezultatet janë si më poshtë:
- Njohuri të pamjaftueshme të rregulloreve dhe trajnim të pamjaftueshëm për zbatimin efektiv dhe të sigurt të MMB-ve;
- MMB-të në masë të madhe nuk zbatohet në përputhje me rregulloret;
- Ekziston një rrezik i lartë për shëndetin e njeriut dhe mjedisin;
- Është e nevojshme futja e një sistemi të trajnimit të përhershëm, kontrolleve periodike të njohurive dhe certifikimit të përdoruesve të MMB-ve;
- Është e nevojshme të futet një sistem për të kontrolluar korrektësinë e pajisjeve për aplikimin e MMB-ve dhe
- Njohuritë dhe respektimi i rregullave ligjore dhe regjistrimit janë të detyrueshme për aplikim
Hulumtimi tregon se vetëm 27.4 për qind e të anketuarve e njohin Ligjin për Mjetet për Mbrojtjen e Bimëve. Por nga ana tjetër, deri në 85.7 për qind, sipas udhëzimeve, aplikojnë MMB-në. Një shifër e lartë prej 75.7 përqind e të anketuarve mbajnë shënime për llojet dhe sasitë e MMB-ve që ruajnë dhe përdorin, por vetëm 15.6 përqind e përdoruesve i mbajnë ato në një dhomë të veçantë për këtë qëllim.
Gjatë përdorimit të pesticideve, vetëm 21.3 përqind e të anketuarve përdorin pajisje të plota mbrojtëse personale, nga të cilat më së shumti në KP Vojvodina (33.6 përqind), dhe më së paku në jug të Serbisë (4.6 përqind).
“Madje 24,2% e të anketuarve nuk e shpëlajnë ambalazhin, kurse nga numri i përgjithshëm i të anketuarve që e shpëlajnë ambalazhin, 35,1% bëjnë shpëlarje të trefishtë, hedhin ambalazhin në mbeturinat komunale, 37,4 shkatërrohen me djegie, 3,3 për qind e hedhin në tokë, ndërsa vetëm 9.3 për qind e përdoruesve e hedhin atë në një vend të veçantë derisa kompania që mbledh këto ambalazhe të marrë ato”, thuhet në hulumtim.
Megjithatë, ka edhe nga ata (rreth gjashtë për qind) që kanë blerë MMB-të në mënyrë të paligjshme dhe si arsye kryesore për përdorimin e saj kanë treguar besimin më të madh (56,6 për qind), çmimin e favorshëm (25,3 për qind) dhe rekomandimin (13,1 për qind).
Rritja e dukurisë së kokëdhimbjes, pagjumësisë dhe vjelljeve
Toksikologu klinik Andon Çibishev thotë se në ordinancë, por gjithnjë e më shpesh edhe në rrugë e ndalojnë me pyetje lidhur me sigurinë ushqimore. E ai si mjek thotë se është i shqetësuar për rastet e shumta të përqendrimit të shtuar të pesticideve që gjenden në prodhimet bujqësore.
“Shumë njerëz ankohen për dhimbje koke të shpeshta, pagjumësi, të përziera, nxitje për të vjella… dhe kur vijnë tek ne për ekzaminim dhe ankohen, pyes veten nëse është nga ajri i ndotur i ambientit, nëse janë simptoma nga marrja e sasive të vogla të toksinave që shkaktojnë probleme të caktuara, por në fillim nuk janë serioze, nuk janë akute!”, thotë doktor Çibishev.
Ai thekson se nëse kjo ndodh për një kohë të gjatë, atëherë mund të vijnë me probleme serioze, sepse sasia e vogël e gëlltitur mund të çojë në çrregullime të caktuara në punën e organeve dhe sistemeve të caktuara të organeve.
Rasti i fundit me përdorimin, me shumë gjasa të insekticidit metomil, nga i cili vdiqën dy anëtarë të një familjeje nga Shkupi, vetëm edhe një herë konfirmoi kontrollin e dobët të shitjes dhe përdorimit të helmeve në vend.
Çfarë ndodh pas marrjes (futjes) së metomilit në organizëm?
Helmi ka një afinitet për një nga enzimat në trupin e njeriut, acetil kolinesterazën. Kjo enzimë zbërthen një nga bartësit e impulseve nervore në sistemin nervor periferik dhe qendror, i cili quhet acetilkolina. Nëse bllokohet enzima që zbërthen acetilkolinën, e cila në përqendrim të shtuar është toksike për trupin e njeriut dhe grumbullohet në mbaresat nervore, atëherë ndodh vetëhelmimi ose helmimi endogjen nga acetilkolina.
Një helmim i tillë çon në një sërë çrregullimesh të shumë funksioneve jetësore në organizmin e njeriut: shikimin, dëmtimin e ekskretimit të sekrecioneve dhe jashtëqitjeve në trup, bllokimin e punës së zemrës dhe uljen e frekuencës dhe bllokimin e qendrës së frymëmarrjes në sistemin nervor qendror. E kombinuar me rritjen e tajimit të sekrecioneve, çon në mbushjen e gjoksit ose të rrugëve të frymëmarrjes me sekrecione që e bëjnë të pamundur frymëmarrjen. Kështu, pengimi i frymëmarrjes, duke bllokuar zemrën, çon në vdekje në një periudhë shumë të shkurtër kohe.
Insekticidi metomil është nga grupi i karbomateve dhe pesticideve organofosforike, të cilët janë më të rrezikshmit, sepse helmi absorbohet ose tërhiqet shumë shpejt dhe qarkullon në organizëm. Zhvillimi i pamjes klinike varet nga organizmi individualisht, nga mosha, gjinia, nëse personi ka ngrënë më parë apo është i uritur. Kulmi i simptomave klinike ndodh në maksimum dy orë dhe nëse nuk reagon në kohë, nëse nuk merr ndihmë profesionale, përfundon me vdekje.
Megjithatë, nuk vdes nga çdo gëlltitje e një pesticidi, thonë doktor Çibishev dhe profesoresha Lazarevska. Llogariten marrja e lejueshme aktive e mbetjeve ose doza akute referente ditore që mund të gëlltitet çdo ditë, gjatë gjithë jetës, pa bërë ndryshime në shëndetin. Të rrezikshme janë ato sasi pesticidesh që do të gjenden në ushqime, dhe janë mbi maksimumin e lejuar.
Pesticidet e rrezikshme janë zgjidhja më e zakonshme kur kafshët helmohen me qëllim. Përveç qenve, në Serbi, në zonat e banuara, sulmohen veçanërisht zogjtë dhe grabitqarët e tjerë, të cilët individët i helmojnë duke përdorur pesticide të ndaluara me ligj, si furadani, i cili është relativisht i lehtë për t’u furnizuar.
Shitja e paligjshme e pesticideve të ndaluara ekziston pavarësisht ndalimeve, për shembull Shoqata për Mbrojtjen dhe Studimin e Tregimeve të Serbisë (ShMSTS) zbuloi dhe raportoi shitjen e helmit të rrezikshëm Furadan në panairin në Senta. Personi që e ka shitur është arrestuar, ku i janë gjetur tre bombola me pesë litra nga ky helm i rrezikshëm.
Sipas ShMSTS-së, sasia e furadanit të sekuestruar është e mjaftueshme për të vrarë rreth 15,000 të rritur, një llogaritje e bazuar në dozën e njohur vdekjeprurëse prej rreth 15 mg për kg peshë trupore, ndërsa pesha mesatare e një personi të rritur është marrë 70 kg.
Në Evropë po zhvillohet një fushatë kundër shitjes së pesticideve të paligjshme. Europol prej vitesh po zbaton operacionin “Sëpata e Argjendtë” (Silver Axe) në bashkëpunim me autoritetet kompetente të të gjitha vendeve anëtare të BE-së dhe vendeve të tjera. Në kuadër të këtij aksioni, vetëm në katër muajt e parë të vitit 2023 janë sekuestruar gjithsej 2040 tonë pesticide ilegale dhe të falsifikuara, kurse në tetë vitet e fundit gjithsej 6961 tonë.
Fatkeqësisht, Ballkani nuk është pjesë e atij sistemi, i cili përfshin të gjithë anëtarët e Bashkimit Evropian dhe pesë vendet jashtë BE-së: Australia, Brazili, Ukraina, Britania e Madhe dhe Shtetet e Bashkuara. Shembulli i vetëm nga tre vendet e përfshira në këtë analizë ku ka një fushatë të tillë është Serbia, e cila zbatohet nga Asociacioni për Bujqësi të Qëndrueshme dhe Mbrojtjen e Bimëve në Serbi.
Në kushte të tilla, vendet e Ballkanit janë lënë në njohuritë dhe ndërgjegjen e prodhuesve të ushqimit. E para, për fat të keq, mungon ndjeshëm.
Kjo përmbajtje është realizuar nga Instituti për Studime të Komunikimit.
Gazetarë: Katerina Topalova Dejanovska (Maqedoni), Dalibor Stupar (Autonomija, Serbi), Gjon Rakipi, Jerina Rakipi (Tirana Times, Shqipëri)
Kamera dhe foto: Sllagjan Milloshevski
Montazhi: David Milloshevski
