Marrëdhëniet Shqipëri-Kinë ne kontekstin e angazhimeve euroatlantike
Gjatë periudhës postkomuniste, prioritetet e Shqipërisë u përcaktuan kryesisht nga nevoja për të rindërtuar ekonominë e saj, për të modernizuar infrastrukturën dhe për t’u riintegruar në sistemet globale politike dhe ekonomike. Në ndjekjen e zhvillimit dhe modernizimit, qeveria shqiptare kërkoi partneritete me një gamë të gjerë aktorësh ndërkombëtarë, duke mirëpritur mundësitë e investimeve dhe të tregtisë nga burime të ndryshme. Mes këtyre përpjekjeve, Kina luftoi për t’u shfaqur si një partner i madh në sektorë kyç si tregtia dhe infrastruktura.
Ndër rastet më të dukshme të investimeve kineze në Shqipëri gjatë mesit të viteve 2010 ishin blerja e Bankers Petroleum nga Geo-Jade Petroleum, dhënia e kontrollit mbi fushën naftëmbajtëse Patos-Marinza, fusha më e madhe e naftës në tokë në Evropë, dhe marja e koncesionit për Aeroportin Ndërkombëtar te Tiranës nga China Everbright.
Për më tepër, një konsorcium turko-kinez, ka menaxhuar katër minierat më të mëdha të bakrit në Shqipëri pranë Pukës, Shkodrës dhe Mirditës dhe uzinat e përpunimit të Fushë-Arrëzit, duke u bërë prodhuesi kryesor i bakrit në vend, me një koncesion të vlefshëm deri në vitin 2043. Një sërë nismash të tjera janë hasur me pengesa. Në vitin 2016, një kompani ndërtimi kineze u tërhoq nga projekti 200 milionë dollarësh i Rrugës së Arbërit, i cili më pas u mor përsipër nga Kompania Shqiptare e Ndërtimit Gjoka në partneritet me qeverinë. Po kështu, diskutimet me investitorët kinezë për projekte si Korridori Blu dhe Rruga e Arbërit nuk u realizuan, duke e bërë Shqipërinë t’i drejtohej partnerëve alternativë.
Mësimi nga përvojat e vendeve të tjera të Ballkanit Perëndimor
Strategjia e investimeve të Kinës në Ballkan është përqendruar kryesisht në industritë e lidhura me lëndët djegëse fosile, si prodhimi i energjisë, transporti dhe minierat, ndërsa sektorët joenergjetikë kanë marrë vëmendje të kufizuar. Nga 21 investime dhe bashkimet dhe blerjet në rajon, vetëm një pjesë e vogël janë shtrirë përtej energjisë, siç është përfshirja e Huawei në projektet e telekomit dhe përpunimit të metaleve. Kjo qasje selektive zbulon tendencën e Kinës për të harmonizuar investimet me objektivat e saj më të gjera strategjike, në vend që t’i jepet përparësi angazhimit gjithëpërfshirës ekonomik.
Për shembull, kompanitë kineze kanë rigjallëruar industrinë e çelikut dhe minierave të Serbisë, veçanërisht përmes blerjes së fabrikës së çelikut Smederevo në një marrëveshje shumë të favorshme. Për më tepër, ata kanë marrë një koncesion të minierave të bakrit dhe arit në qytetin e Borit, i cili është bërë eksportuesi kryesor i Serbisë i produkteve nxjerrëse në Kinë në Ballkan. Hapja e Serbisë ndaj zhvillimit të infrastrukturës 5G të Huawei-t nënvizon gjithashtu thellësinë e integrimit të saj ekonomik me Kinën, duke e bërë atë targetin kryesor të influences kineze në Ballkan. Ndërkohë, sistemi politik i fragmentuar i Bosnjë-Hercegovinës e bën atë veçanërisht të cenueshëm ndaj shfrytëzimit, me Pekinin që shfrytëzon mungesën e kohezionit kombëtar për të çuar përpara axhendën e tij pa përgjegjësi apo mbikëqyrje kuptimplotë. Në Maqedoninë e Veriut dhe Malin e Zi, të dy aleatët e NATO-s, investimet kineze kanë mbetur të kufizuara dhe objekt shqyrtimi, ndërsa të dy vendet punojnë në mënyrë aktive në zhvillimin e mekanizmave të kontrollit sistematik të IHD-ve (FDI Screening).
Shqipëria qëndron para të njëjtit detyrim -për të zhvilluar Screening të IHD-ve- duke pasur parasysh pozicionin negociues të BE-së për grupin 6, i cili thotë se “BE-ja vëren se nuk ka legjislacion që rregullon shqyrtimin/kontrollin e investimeve të huaja direkte (IHD) në Shqipëri dhe mirëpret qëndrimin e Shqipërisë. angazhimi për të vlerësuar nevojat dhe modalitetet e harmonizimit deri në fund të vitit 2026. BE nënvizon rëndësinë që Shqipëria të përafrohet me dispozitat e Rregullores (BE) 2019/452 për shqyrtimin e IHD-ve. “
Mekanizmi i shqyrtimit të IHD-ve do të jetë gjithashtu i nevojshëm për të kontrolluar siç duhet investimet e ardhshme dhe gjithnjë në rritje nga vendet e Gjirit, veçanërisht nga Emiratet e Bashkuara Arabe, si dhe nga vende të tjera jashtë BE-së.
Konkluzione
Angazhimi i Kinës në Shqipëri u përball me kufizime të dukshme. Ndërkohë që investime të caktuara në sektorë kyç ishin të rëndësishme, angazhimi i qëndrueshëm dhe i shtrirë ekonomik rezultoi i pakapshëm. Për shembull, në fund të vitit 2020, koncesioni për Aeroportin Ndërkombëtar të Tiranës iu transferua një kompanie shqiptare. Orientimi gjeopolitik i Shqipërisë mbeti i rrënjosur fort në aleancat e saj perëndimore, me ambiciet për anëtarësim në BE dhe lidhje të forta me Shtetet e Bashkuara që shërbejnë si shtylla kryesore të politikës së saj të jashtme. Vonesat në procesin e anëtarësimit në BE nuk kanë çuar në një zhvendosje të politikës së jashtme të Shqipërisë drejt fuqive joperëndimore, pasi udhëheqja dhe opinioni publik i vendit vazhdojnë të mbrojnë kuadrin euro-atlantik.
Ndërsa vendi kalon në sfidat e balancimit të investimeve kineze me objektivat e tij të integrimit perëndimor, ai duhet të qëndrojë vigjilent për të mbrojtur sovranitetin dhe interesat e tij afatgjata dhe për të siguruar që investimet e huaja të promovojnë zhvillimin e qëndrueshëm duke ruajtur orientimin euroatlantik dhe autonominë strategjike të Shqipërisë. Në këtë kontekst dhe në kuadrin më të gjerë të përafrimit me legjislacionin e BE-së, miratimi dhe mekanizmi i shqyrtimit e kontrollit sistematik të IHD-ve do të ishte një hap tjetër logjik.
—— Ky artikull është prodhuar si pjesë e projektit “Përballimi i ndikimit kinez në Evropën Juglindore”, financuar nga NED dhe zbatuar nga ESTIMA si partner kryesor.
