Nga Jerina Zaloshnja
Tirana përjetoi një spektakël të jashtëzakonshëm arti, tradite dhe inovacioni teksa Java Kulturore Saudite hapi dyert në Pallatin e Kongreseve, duke u ofruar shqiptarëve një shfaqje të rrallë e të gjallë të tapicerisë së pasur kulturore dhe synimeve moderne të Mbretërisë së Arabisë Saudite. E organizuar bashkërisht nga Ministria e Kulturës e Arabisë Saudite dhe Ministria e Kulturës, Turizmit dhe Sportit e Shqipërisë, kjo program pesëditor përfaqëson shumë më tepër se një ekspozitë kulturore është një dialog qytetërimesh dhe një festë miqësie mes dy kombeve që po lidhen gjithnjë e më shumë nga vlera të përbashkëta hapjeje, krijimtarie dhe shkëmbimi.
Edisioni 2025 i Javës Kulturore Saudite përkon me shpalljen e “Vitit të Artizanatit” në Mbretëri, duke pasqyruar një fokus të ripërtërirë kombëtar për ruajtjen dhe ringjalljen e zejtarive tradicionale si gur themeli i identitetit saudit. Një pavijon i dedikuar paraqet dhjetë mjeshtër artizanë sauditë me demonstrime live të zanateve tradicionale, përfshirë pikturën Al Qatt Al Asiri, thurjen me gjethe palme, qeramikën, gdhendjen në dru dhe endjen e tekstileve disa prej tyre të regjistruara në Listën e Trashëgimisë Kulturore Jomateriale të UNESCO s. Vizitorët lëvizin nëpër një hapësirë përthithëse ku çdo ekspozim lidh historinë me të tashmen, duke bashkuar teknikat shekullore me dizajnin dhe inovacionin bashkëkohor.
Ceremonia e hapjes mblodhi së bashku personalitete, artistë dhe drejtues kulturorë. Ministri i Kulturës, Turizmit dhe Sportit, Blendi Gonxhja, dhe ambasadori i Mbretërisë së Arabisë Saudite në Shqipëri, Faisal bin Ghazi Hifzi, theksuan në fjalët e tyre se shkëmbimi kulturor është themeli i diplomacisë së qëndrueshme. Gonxhja e vlerësoi aktivitetin si “një mundësi unike për të zbuluar thellësinë e kulturës saudite dhe për të ndërtuar ura bashkëpunimi në kulturë, turizëm dhe arsim”, duke nënvizuar se të dy vendet ndajnë një ambicie për të integruar zhvillimin kulturor me përparimin ekonomik.
Gjatë javës, publiku i Tiranës shijon ekspozita interaktive të kaligrafisë arabe, modës tradicionale dhe arteve kulinare, përfshirë demonstrime live të ceremonive të kafesë saudite dhe specialiteteve rajonale, simbol i mikpritjes së famshme saudite. Një instalacion shumëzëresh e shumëpamjesh bashkon motive artistike saudite dhe shqiptare në një performancë të gjerë pamore e tingullore, duke shkrirë ritmet e Al Ardah me muzikën popullore shqiptare Valle dhe Kaba, për të krijuar një përvojë që tejkalon gjeografinë dhe gjuhën.
Një pavijon i veçantë i kushtohet qytetit Taif, i njohur nga UNESCO si Qytet Krijues i Letërsisë, duke shfaqur skenën në zhvillim të letërsisë saudite dhe lidhjen e poezisë klasike arabe me zëra bashkëkohorë. Panele letrare, shfaqje filmash të shkurtër dhe performanca të përbashkëta muzikore si “Saudi Trouq Meets the World” forcojnë mesazhin e dialogut dhe krijimtarisë globale që përshkon ngjarjen.
Studentët dhe sipërmarrësit e rinj janë gjithashtu pjesë e përvojës, me një popup shop të drejtuar nga studentë shqiptarë e sauditë që ofron suvenire të punuara me dorë të frymëzuara nga dizajni tradicional saudit. Kjo nismë e drejtuar nga të rinjtë përmbledh thelbin e diplomacisë kulturore të menduar nga të dy qeveritë përfshirëse, me vështrim nga e ardhmja dhe pjesëmarrëse.
Në fjalën e tij, ambasadori Faisal bin Ghazi Hifzi nënvizoi simbolikën më të thellë të javës: “Ky aktivitet kulturor, me ekspozitat, performancat artistike dhe muzikën tradicionale, hap një dritare drejt një kulture autentike të orientuar nga e ardhmja. Ai mishëron Vision 2030, e cila e ka shpallur kulturën si shtyllë qendrore të zhvillimit kombëtar dhe si urë për dialog ndërkulturor.”
Në të vërtetë, Vision 2030 plani ambicioz i reformave kombëtare i drejtuar nga Princi i Kurorës Mohammed bin Salman e ka vendosur kulturën, turizmin dhe krijimtarinë në zemër të transformimit të Arabisë Saudite. Synimi është të diversifikohet ekonomia përtej varësisë nga nafta dhe të ndërtohet një shoqëri e gjallë, e rrënjosur në dije, trashëgimi dhe inovacion. Diplomacia kulturore, e mishëruar në ngjarje si Java Kulturore Saudite në Shqipëri, është shprehje jetike e kësaj vizioni, duke i treguar botës një Arabi Saudite të sigurt në traditat e saj dhe dinamike në ndjekjen e modernizimit.
Ministri Gonxhja, nga ana e tij, vuri në dukje se Shqipëria dhe Arabia Saudite ndajnë jo vetëm ambicien për rritje ekonomike, por edhe për ta ripërcaktuar imazhin e tyre global përmes kulturës. “Java të tilla kulturore janë laboratorë miqësie ku kureshtja shndërrohet në lidhje dhe arti në dialog,” tha ai. “Turizmi, restaurimi i trashëgimisë, shkëmbimet artistike dhe festivalet e përbashkëta janë kufiri i radhës i bashkëpunimit tonë.”
Teksa vizitorët shëtisin ndër ekspozita mes goditjeve delikate të kaligrafisë arabe, pulsit ritmik të daulleve saudite dhe aromës së qahwas së sapopërgatitur ata takojnë jo vetëm të shkuarën, por edhe të ardhmen e Mbretërisë një shoqëri që përqafon hapjen, krijimtarinë dhe lidhjen globale. Për Shqipërinë, kjo Javë e parë Kulturore Saudite ishte më shumë se një ekspozitë ishte një ftesë për të zbuluar, për t u lidhur dhe për të imagjinuar partneritete të reja të rrënjosura në kulturë dhe respekt të ndërsjellë. Në çdo kuptim, nuk ishte thjesht një javë arti dhe tradite, por një festë e rrugëtimit të rinovimit të Arabisë Saudite dhe e dialogut të saj me botën.
Letërsia saudite në shqip: fjalët si ura mes Riadit dhe Tiranës
Një nga kulmet më domethënëse të Javës Kulturore Saudite ishte lançimi i tre romaneve të rëndësishëm sauditë në përkthim shqip, duke shënuar një hap historik në shkëmbimin letrar mes Arabisë Saudite dhe Shqipërisë. Botimet “Gjendja kritike e pacientit ‘K’” nga Aziz Muhamed, “Pema që mbiron” nga Umaima Al Khamis dhe “Një burrë i ndjekur nga korbat” nga Yousef Al Mohaimeed u publikuan nga Tirana Times Publishing House në bashkëpunim me Kalemat Literary Agency me qendër në Riad.
Këto tituj pasojnë suksesin e “Udhëtimi i djalit Nexhdi” 2024, romanit të parë saudit të përkthyer ndonjëherë në shqip. Së bashku, katër veprat krijojnë një urë mes dy traditave letrare, duke ftuar lexuesin shqiptar në botët e larmishme të mendimit, imagjinatës dhe identitetit saudit bashkëkohor.
“Ky projekt është më shumë se botim,” tha Jerina Zaloshnja, Drejtore e Tirana Times Publishing House. “Bëhet fjalë për krijimin e një ure të qëndrueshme kulturore mes Tiranës dhe Riadit.” Ajo vlerësoi Dalal NsrAllah, Menaxhere Projekti dhe Këshilltare Kulturore në Kalemat, si thelbësore në realizimin e kësaj nisme “një gur kilometrik strategjik kulturor në miqësinë në rritje mes dy vendeve tona.”
Veprat e përzgjedhura kapin gjerësinë e letërsisë moderne saudite. “Gjendja kritike e pacientit ‘K’” e Aziz Muhamedit, përkthyer në shqip nga Elmaz Fida, është një roman introspektiv me nuanca kafkiane për një të ri që përballet me sëmundjen dhe konformizmin në një shoqëri konservatore. Romani është futur në listën e shkurtër të International Prize for Arabic Fiction dhe është vlerësuar për humorin e zi dhe fuqinë ekzistenciale.
Umaima Al Khamis, një nga autoret më të vlerësuara saudite, në “Pema që mbiron” përkthyer nga Alban Reli ofron një udhëtim lirik përtej kontinenteve nga Gadishulli Arabik në Toronto duke ndjekur kërkimin e heroinës Xhauhara për veten dhe përkatësinë. Al Khamis, fituese e çmimit Naguib Mahfouz, përfaqëson zërin e një brezi të ri intelektual të grave arabe.
Së fundi, “Një burrë i ndjekur nga korbat” i Yousef Al Mohaimeed, i përkthyer nga Elmaz Fida, reflekton mbi vetminë dhe brishtësinë në Riadin e kohës së pandemisë. Përmes prozës së kursyer dhe imazheve të fuqishme, autori mediton mbi frikën, mbijetesën dhe gjendjen njerëzore. Al Mohaimeed, tashmë i njohur për lexuesin shqiptar me “Udhëtimi i djalit Nexhdi”, mbetet një nga shkrimtarët sauditë më të përkthyer ndërkombëtarisht.
Siç vërejti Zaloshnja, arti i përkthimit është vetë një akt kulturor jo vetëm transferim gjuhe, por ruajtje e ritmit, metaforës dhe emocioneve. Përkthyesit shqiptarë, Fida dhe Reli, ia kanë dalë të kapin thellësinë lirikë të arabishtes duke rezonuar me ndjeshmërinë e lexuesit shqiptar.
Për Javën Kulturore Saudite, këto lançime letrare ishin më shumë se gjest shoqërues ato përfaqësuan bërthamën intelektuale të diplomacisë kulturore të Mbretërisë. Ato sjellin zëra sauditë te një audiencë e re evropiane, duke i lejuar lexuesit në Tiranë të përjetojnë universalitetin e letërsisë saudite rrëfime sëmundjeje dhe shprese, mërgimi dhe qëndrueshmërie, besimi dhe lirie.
Ndërsa arti, kuzhina, muzika dhe letërsia saudite u ndërthurën në zemër të Shqipërisë, java u shndërrua në një dëshmi të gjallë se si kultura i kapërcen kufijtë. Ajo tregoi se Vision 2030 nuk po transformon vetëm ekonominë e Arabisë Saudite po ripërcakton edhe mënyrën se si bota e kupton kulturën, njerëzit dhe shpirtin e saj krijues.
Për Shqipërinë, kjo përballje kulturore ishte po aq shndërruese një ripohim se Mesdheu dhe Gadishulli Arabik ndajnë jo vetëm histori të lashta, por edhe aspirata moderne të mësojnë, të lidhen dhe të festojnë njerëzimin përmes artit, fjalës dhe një vizioni të përbashkët.
