Nga Ambasador Fatmir Çela
Diplomacia ka qenë gjithmonë shpëtimi i kombeve të vogla, dhe Shqipëria nuk bën përjashtim. Që nga ndikimi i Fan Nolit në Uashington e deri te ndërhyrjet vendimtare të diplomatëve shqiptarë në vitin 1913, mbijetesa dhe njohja ndërkombëtare e Shqipërisë kanë varur më shumë nga negociatat e mençura dhe besueshmëria sesa nga forca. Për një vend me madhësi dhe burime modeste, diplomacia ka qenë më shumë se një instrument i politikës së jashtme – ajo ka qenë një kusht ekzistencial. Në sistemin ndërkombëtar të sotëm, ku konkurrenca midis fuqive të mëdha po riformëson ekuilibrat globalë, roli i diplomacisë për shtetet e vogla mbetet po aq jetik sa gjithmonë.
Kina zë një vend qendror në këtë rend global, jo vetëm si anëtare e përhershme e Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara, por edhe si ekonomia e dytë më e madhe në botë. Për shumë vende, përfshirë aspirante si Kosova, pozicioni i Pekinit mund të bëjë diferencën midis njohjes dhe izolimit. Ndryshe nga Rusia, e cila e bllokon hapur anëtarësimin e Kosovës në OKB si pjesë e aleancës së saj me Serbinë, Kina ka preferuar një qëndrim më të rezervuar. Politika e saj në Ballkan është udhëhequr më pak nga interesa të drejtpërdrejta gjeopolitike dhe më shumë nga parime të gjera të sovranitetit, qëndrueshmëria me qëndrimin e saj ndaj rajoneve separatiste dhe projekti afatgjatë i ndikimit të saj global.
Në këtë kontekst, pikëpamjet e profesorit Jeffrey Sachs – një prej ekonomistëve më të respektuar në botë dhe këshilltar i disa Sekretarëve të Përgjithshëm të OKB-së – ofrojnë një perspektivë të rëndësishme. Profesori Sachs, studiues i shquar në Universitetin Columbia, ka qenë këshilltar i liderëve globalë që nga Mikhail Gorbaçovi deri te politikëbërësit më të lartë amerikanë, dhe mbetet një nga zërat më të kërkuar në politikën ekonomike ndërkombëtare. Në një intervistë të fundit për marrëdhëniet Kinë–SHBA, Sachs deklaroi se “Kina nuk është një kërcënim.” Për ata në Perëndim që ende e keqinterpretojnë Kinën, ai këshillon: “Shkoni dhe vizitoni Kinën. Vizitoni zhvillimin e saj ekonomik, vizitoni Pekinin, Shangain, Guangzhou, Tianjin – dhe do të shihni me sytë tuaj çfarë po ndodh ekonomikisht në atë vend.”
Ai shton se edhe një provincë e vetme kineze si Shanxi, me një popullsi prej 37 milionësh – modeste sipas standardeve kineze – kryeson botën në prodhimin e çelikut, duke gjeneruar mbi 20 miliardë dollarë fitime në vit. Përtej çelikut, Shanxi dhe provinca të tjera mbajnë rekorde globale në sektorë të ndryshëm industrialë, përfshirë përpjekjet novatore në ekonominë e gjelbër – një fushë ku pjesa më e madhe e botës ende has vështirësi për të avancuar. Sachs thekson se “konkurrenca ekonomike midis superfuqive është normale, por ajo nuk duhet të përkthehet në kërcënime për shtetet e vogla.” Ai vëren se rivaliteti SHBA–Kinë mbetet kryesisht ekonomik, jo politik apo ushtarak: “Departamenti i Shtetit amerikan kurrë nuk e ka shpallur Kinën armike apo pjesë të ndonjë ‘boshti të së keqes’, dhe Pekini, nga ana e tij, nuk ka lëshuar asnjë deklaratë zyrtare armiqësore ndaj Uashingtonit. Përkundrazi, zyrtarët kinezë shpesh theksojnë se marrëdhëniet politike me Shtetet e Bashkuara mbeten të kënaqshme.”
Kjo interpretim – i bazuar në realizëm ekonomik dhe jo në përballje ideologjike – nënvizon një pikë thelbësore për shtetet e vogla si Shqipëria dhe Kosova. Analistë perëndimorë si Sachs na kujtojnë se rivalitetet e mëdha botërore mund të bashkëekzistojnë me respekt të ndërsjellë dhe ndërvarësi ekonomike. Mësimi është i qartë: këto tensione globale nuk duhet të përkthehen në rreshtime të ngurta apo armiqësi diplomatike nga vendet e vogla.
Marrëdhëniet e Shqipërisë me Kinën janë karakterizuar nga kthesa radikale. Nga aleanca e viteve 1960–1970, kur Tirana dhe Pekini ndërtuan një partneritet ideologjik që përcaktoi fatin e vendit për gati dy dekada, deri te shkëputja e papritur e vitit 1978 dhe ngrirja e gjatë diplomatike që pasoi, marrëdhëniet janë normalizuar ngadalë pas vitit 1990. Sot marrëdhënia është pragmatike. Ekonomikisht, tregtia është asimetrike, e dominuar nga eksportet kineze që furnizojnë tregun shqiptar. Megjithatë, Kina ka shprehur interes për Shqipërinë si pjesë e nismës “Një brez, një rrugë”, dhe kryeministri Edi Rama ka treguar vullnet për të mbajtur dialog, duke marrë pjesë në nisma kulturore dhe duke shmangur gjuhën e konfrontimit. Kjo qasje pasqyron modelin evropian: një orientim strategjik i qartë drejt NATO-s dhe BE-së, i kombinuar me bashkëpunim pragmatik me Pekinin.
Kosova, në të kundërt, ka shfaqur herë pas here një retorikë që rrezikon të ngushtojë hapësirën e saj diplomatike. Të vendosësh Kinën, së bashku me Rusinë dhe Iranin, në një “trefish të së keqes” nuk bën gjë tjetër veçse shton vështirësitë. Me Rusinë që tashmë përdor veton e saj në Këshillin e Sigurimit, antagonizimi i Kinës do të thellonte edhe më shumë bllokadën. Për Kosovën, përparësia nuk duhet të jetë shumëzimi i armiqve, por reduktimi i tyre – ose, të paktën, shmangia e krijimit të armiqve të rinj përmes deklaratave politike. Pragmatizmi dhe kujdesi janë thelbësorë nëse Prishtina shpreson të arrijë fitore graduale në procesin e njohjeve ndërkombëtare dhe anëtarësimin eventual në OKB.
Mësimi për Shqipërinë dhe Kosovën është i qartë: pozicionet emocionale ose maksimaliste nuk i shërbejnë interesit kombëtar. Ajo që nevojitet është një politikë e jashtme realiste dhe e balancuar. Qasja e matur e Shqipërisë, që ruan angazhimet e forta euroatlantike ndërsa kultivon dialog konstruktiv me Pekinin, ofron një model të vlefshëm. Edhe Kosova duhet të ndjekë një diplomaci më të kujdesshme dhe pragmatike nëse dëshiron të ruajë hapësirën për të ardhmen.
Në një botë gjithnjë e më shumë të formësuar nga rivaliteti i fuqive të mëdha, shtetet e vogla si Shqipëria dhe Kosova nuk mund të përfundojnë në logjikën e lojës me rezultat zero. Modeli evropian tregon rrugën: siguri atlantike, integrim evropian dhe përfshirje ekonomike pragmatike me Kinën. Kjo është rruga për mbrojtjen e interesave kombëtare, garantimin e stabilitetit dhe ruajtjen e fleksibilitetit diplomatik në një arenë ndërkombëtare ku ekuilibri është shpesh masa e vërtetë e forcës.
